Bolkoprijtuigen

Uit Somda RailWiki
Naar navigatie springenNaar zoeken springen

In 1935 werden 8 stalen rijtuigen afgeleverd voor internationaal verkeer met eerste, tweede en derde klas. In 1937 volgden 12 rijtuigen derde klasse en in 1939 werden nog eens 10 rijtuigen eerste en tweede klas in dienst gesteld.

Geschiedenis

Door Europese afspraken om geen reizigers meer in houten rijtuigen te vervoeren, werden 8 rijtuigen (ABC 7301 - ABC 7308) geleverd in 1935. De rijtuigen verschilden nogal van hun voorgangers. Zo bezaten de rijtuigen afgeronde hoeken en waren zij volledig gelast in plaats van voorzien klinknagels. Hierdoor verkregen zij een stroomlijnvorm en werd hun luchtweerstand verminderd. Dit paste in het moderne beeld van de nieuwe spoorwegen met de introductie van de dieseltreinstellen een jaar eerder. Door de groei van het aantal reizigers, werden in de daarop volgende jaren nog eens 22 rijtuigen (AB 7401 - AB 7410 en C 7211 - C 7222) in dienst gesteld. De rijtuigen zijn voorzien van gecombineerde klassen. Zo zijn de eerste 8 rijtuigen uit 1935 voorzien van eerste, tweede en derde klas. De rijtuigen uit 1937 zijn voorzien van alleen derde klas en de rijtuigen uit 1939 zijn voorzien van eerste en tweede klas. Door hun stroomlijnvorm werden de rijtuigen al snel stroomlijnrijtuigen genoemd. Dit gaf verwarring met de al aanwezige dieseltreinstellen Materieel’34 en de in 1935 geleverde elektrische treinstellen. Later kregen de rijtuigen hun bijnaam ‘Bolkoppen’, naar de afgeronde kopvormen van de balkons.

De rijtuigen voldoen aan vele normen van de diverse spoorwegmaatschappijen die in Europa actief zijn. De rijtuigen zijn inzetbaar in vele landen, zoals België, Duitsland, Frankrijk en Italië.


Technische gegevens

De rijtuigen hebben een lengte van 22,45 meter en een gewicht van 47 ton.

De rijtuigen serie ABC 7301 - ABC 7308 hebben de beschikking over 4 zitplaatsen eerste klas, 17 zitplaatsen tweede klas en 48 zitplaatsen derde klas. De rijtuigen uit de serie AB 7401 - AB 7410 heeft de beschikking over totaal 50 zitplaatsen. Hiervan zijn er 8 eerste klas en 42 tweede klas. De rijtuigen C 7211 - C 7222 hebben de beschikking over 80 zitplaatsen derde klas.

De rijtuigen zijn bij Werkspoor gebouwd.


Uitvoering

De rijtuigen zijn volledig gelast. De rijtuigbak en het onderstel zijn als een geheel uitgevoerd en vast gelast in plaats van geklonken. Hierdoor wordt een stijf geheel verkregen, dat ook zelfdragend is. De zijpanelen en de dakplaten zijn onderling verbonden met doorlopende lassen. Door deze constructie is een aanzienlijke gewichtsbesparing gerealiseerd. De koppen hebben een ronde vorm gekregen voor de stroomlijnvorm. De apparaten onder de rijtuigbak zijn beschermd door afgeronde schortplaten, waardoor het rijtuig een vlakkere zijkant verkreeg. De rijtuigen zijn voorzien van vouwbalgen om reizigers gemakkelijk van het ene naar het andere rijtuig te laten lopen. Aan de bovenzijde van de kopse kanten zijn de sluitseinijzers geplaatst. Deze zijn hoog geplaatst om mee te kunnen rijden in het internationale verkeer. Hieronder zijn sluitseinijzers geplaatst naar Frans ontwerp. Bij de opstaptreden bevinden zich laag geplaatste sluitseinijzers. In de binnenlandse dienst werden de sluitseinijzers in midden hoog opgehangen.

De vloer van de eerste rijtuigen bestaat uit twee lagen grenenhout met een isolatielaag in het midden. Hierop was een linoleum laag aangebracht als vloerbedekking. Bij de later gebouwde rijtuigen zijn de vloeren niet meer volledig van hout gemaakt. De vloeren werden gemaakt met ribbelplaten. Hierdoor werd de constructie steviger en konden de dwarsverbindingen vervallen.

De rijtuigen kunnen verwarmd worden door middel van elektriciteit of door stoom. Onder het rijtuig wordt de lucht verwarmd door middel van elektriciteit en onder de banken het rijtuig ingeblazen. De elektrische verwarming is geschikt voor 1.500 Volt en 3.000 gelijkspanning en 1.000 Volt wisselspanning. De stoom wordt door de stoomleiding vanaf de stoomlocomotief het rijtuig ingeblazen.

Bij de aflevering van de rijtuigen zijn zij donkergroen geschilderd. Het dak is in een lichte kleur grijs geschilderd en de schortplaten zijn donkergrijs. Vanaf 1939 werden de daken in een donkere kleur geschilderd, om zo minder op te vallen vanuit de lucht. Halverwege de jaren ’50 werd de donkergroene kleur vervangen door het Berlijns blauw met gele biezen en een donkergrijs dak. De klasse aanduidingen zijn zwart met daarop in het wit de aangegeven klasse.

De draaistellen waren van het type S en elektrisch gelast. Het gewicht van een draaistel bedraagt 8 ton. Het draaistel is een verdere ontwikkeling van draaistellen die onder de rijtuigen zijn geplaatst van de serie ABd 7521. Het remwerk is in het draaistel gebouwd. De radstand bedraagt meter. De aspotten zijn voorzien van rollagers. De draaistelcode van de draaistellen is .


ABC 7301 - ABC 7308

1121-1.png

Het rijtuig heeft de beschikking over 10 coupés met elk hun eigen venster. Deze coupés zijn verdeeld in een coupé eerste klas met 4 zitplaatsen, een coupé die variabel is voor eerste of tweede klas. Deze biedt plaats aan vijf personen. Er zijn twee coupés tweede klas met in totaal 12 zitplaatsen en tenslotte zes coupés derde klas met in totaal 48 zitplaatsen. Deze coupés zijn afsluitbaar en te bereiken via een zijgang. Aan een zijde, op het balkon, is een toilet geplaatst.

De banken in de eerste klas zijn opgebouwd uit een onderzitting met springveren. Op de zittingen zijn omkeerbare kussens geplaatst. Deze kussens zijn gevuld met paardenhaar en overtrokken met roodbruin trijp met verticale, zwarte strepen. De onderzijde is voorzien van roodbruin leerdoek. De banken in de tweede klas bestaan ook uit een onderzitting met daarop kussens. Deze zijn echter niet omkeerbaar. Ook deze kussens zijn gevuld met paardenhaar. Zij zijn overtrokken met bronsgroen trijp en verticale, zwarte strepen. De zijwanden in deze coupés waren voorzien van hetzelfde trijp als dat op de banken was aangebracht. De banken in derde klas bestaan niet meer uit hout, maar zijn opgebouwd uit een frame. Deze is bekleed met linnen en gevuld met paardenhaar. Dit was omtrokken met bruin leerdoek. Dit leerdoek was ook op de wanden, rugleuning en het hoofdkussen geplakt. Boven alle zitplaatsen zijn spiegels en fotolijsten aangebracht. De binnendeuren zijn van blank gelakt berkenhout. Het dak is mat wit geschilderd. Het overige lijstwerk is blank gelakt teakhout.


AB 7401 - AB 7410

1102-1.png

Het rijtuig heeft de beschikking over 9 coupés met elk hun eigen venster. Deze coupés zijn verdeeld in twee coupés eerste klas met elk 4 zitplaatsen. Een coupé die variabel is voor eerste of tweede klas. Deze biedt plaats aan zes personen. Zes coupés zijn ingericht voor de tweede klas en bieden elk 6 reizigers een zitplaats. Deze coupés zijn afsluitbaar en te bereiken via een zijgang. Aan beide zijden van het rijtuig is op het balkon een toilet geplaatst.

De banken in de eerste klas zijn opgebouwd uit een onderzitting met springveren. Op de zittingen zijn omkeerbare kussens geplaatst. Deze kussens zijn gevuld met paardenhaar en overtrokken met roodbruin trijp met verticale, zwarte strepen. De onderzijde is voorzien van roodbruin leerdoek. De banken in de tweede klas bestaan ook uit een onderzitting met daarop kussens. Deze zijn echter niet omkeerbaar. Ook deze kussens zijn gevuld met paardenhaar. Zij zijn overtrokken met bronsgroen trijp en verticale, zwarte strepen. De zijwanden in deze coupés waren voorzien van hetzelfde trijp als dat op de banken was aangebracht. Boven alle zitplaatsen zijn spiegels en fotolijsten aangebracht. De binnendeuren zijn van blank gelakt berkenhout. Het dak is mat wit geschilderd. Het overige lijstwerk is blank gelakt teakhout.


C 7211 - C 7222

1132-1.png

Het rijtuig heeft de beschikking over 10 coupés derde klas met elk hun eigen venster. Elke coupé beschikt over 8 zitplaatsen. Tussen de zitplaatsen zijn opklapbare armleuningen geplaatst. Deze coupés zijn afsluitbaar en te bereiken via een zijgang. Aan beide zijden van het rijtuig is op het balkon een toilet geplaatst.

De banken in deze rijtuigen bestaan niet meer uit hout, maar zijn opgebouwd uit een frame. Deze is bekleed met linnen en gevuld met paardenhaar. Dit was omtrokken met roodbruin leerdoek. Dit leerdoek was ook op de wanden, rugleuning en het hoofdkussen geplakt. Boven alle zitplaatsen zijn spiegels en fotolijsten aangebracht. De binnendeuren zijn van blank gelakt berkenhout. Het dak is mat wit geschilderd. Het overige lijstwerk is blank gelakt teakhout.


Inzet

Na hun aflevering, reden de rijtuigen mee in de internationale treinen in geheel Europa samen met de ‘ovalen ramen rijtuigen’ en andere buitenlandse rijtuigen. Deze inzet duurde tot aan het eind van de jaren ‘50. Gedurende de oorlog kwam het internationale reisverkeer nagenoeg stil te liggen, met uitzondering van het vervoer van militairen van de Duitse bezettingsmacht.


Na de oorlog reden een aantal rijtuigen mee in de binnenlandse dienst over de lange afstand. Vanuit het westen (Amsterdam/Den Haag/Rotterdam) werd Groningen, Enschede en Maastricht bereikt. In deze treinen reden de rijtuigen samen met de nieuwe Plan D rijtuigen. De overige rijtuigen reden mee in de buitenlandse dienst, zoals zij dat ook voor de oorlog hadden gedan.


Vanaf 1957 reden de meeste rijtuigen in de binnenlandse dienst. Zij waren uit het internationale verkeer terug getrokken en vervangen door modernere rijtuigen van Plan K. De rijtuigen voldeden niet meer aan de eisen die werden gesteld aan het internationale verkeer. In de D134 en D135 van Amsterdam naar Genua/Pisa en terug rijden nog wel twee rijtuigen naar het buitenland. Dit zijn een A 7400 en een B 7100.


De tweede klas rijtuigen worden vanaf 1959 niet meer ingezet in het internationale verkeer.


Aan het eind van hun loopbaan in de jaren ’60, werden de rijtuigen vooral gebruikt als versterkingsrijtuig en voor speciale treinen.


Met ingang van de winterdienstregeling 1971/1972 op 25 september 1971 worden de rijtuigen A 6001, A 6004 en A 6005 veelvuldig ingezet in de intercity's vanuit Zandvoort naar Maastricht en Heerlen.


In de dienstregeling 1972/1973 vindt de laatste inzet plaats van de getrokken rijtuigen. Door de instroom van nieuwer materieel kan het oude materieel aan de kant worden gezet en gesloopt. De nog aanwezige rijtuigen worden ingezet met ander oud materieel. Zo is een rijtuig eerste klas toegevoegd aan een stam van drie Blokkendozen. Deze rijdt op werkdagen leeg vanuit Amersfoort met trein 3.9818 uit Amersfoort naar Naarden-Bussum. Hier stappen reizigers in en gaan de rijtuigen als trein 9818 naar Amsterdam Centraal. De vier rijtuigen worden na aankomst opgeborgen op de Dijksgracht. Aan het eind van de middag gaat de stam leeg van de Dijksgracht naar Amsterdam Muiderpoort. Vanaf hier gaat de stam naar Amersfoort als trein 9863.


In 1973 reden de laatste rijtuigen uit de serie A 6000 voor het laatst.


Onderhoud

De rijtuigen komen na hun aflevering in dienst in de Amsterdamse werkplaats Zaanstraat.


Inzet per dienstregeling jaar

De inzet per dienstregeling jaar in de serie en eventuele bijzonderheden:


Revisie

Bij revisies werd het bruine leerdoek vervangen door . De kleur bruin kwam niet meer terug.

Bij de revisiebeurten die vanaf 1956 aan de rijtuigen werden gegeven werd de donkergroene kleur vervangen door het donkere Berlijns blauw. Hierin werd al het getrokken reizigersmaterieel geschilderd, inclusief de elektrische locomotieven.


Bijzondere uitvoeringen

  • In 1940 wordt het rijtuig ABC 7301 gevorderd als salonrijtuig voor de Duitse rijkscommissaris Seyss-Inquart. Hierbij wordt het interieur aangepast door de werkplaats Utrecht en krijgt het rijtuig het nummer A 7001. Het interieur is een ontwerp van Sybold van Ravesteyn.


Wijzigingen

  • In 1939 werden vanwege de oorlogsdreiging de lichte daken van de rijtuigen in een donkere kleur geschilderd. Op deze manier vielen de rijtuigen minder snel op vanuit de lucht. Na de oorlog werden deze soms wit geschilderd. Andere daken bleven hun donkergrijze kleur behouden.
  • In 1947 werden nieuwe klasse borden op de rijtuigen geplaatst. De borden voor de derde klas met een witte ondergrond en zwarte cijfers hebben nu een zwarte ondergrond en witte cijfers. Voor de borden eerste en tweede klas met een zwarte ondergrond en witte cijfers geldt het omgekeerde.
  • Halverwege de jaren ’50 werden de donkergroene rijtuigen in het donkerblauw geschilderd met gele biezen en een donkergrijs dak.
  • Vanwege de klasse ophoging in 1956 werden de AB rijtuigen veranderd in A rijtuigen, de ABC rijtuigen werden AB rijtuigen, waarbij de voormalige eerste en tweede klas eerste klas werden en het derde klas deel werd tweede klas. De C rijtuigen werden B rijtuigen. De klasse borden werden hoger opgehangen.
  • Tijdens de revisiebeurt die vanaf 1956 wordt uitgevoerd, worden de rijtuigen donkerblauw geschilderd met gele biezen.
  • Vanaf 1957 krijgen de eerste klas rijtuig een gele streep boven de ramen om de eerste klas op te laten vallen.
  • Bij de terugtrekking uit het internationale verkeer vanaf 1958 verliezen de rijtuigen hun RIC teken. Tevens worden de rijtuigen vernummerd om aan te geven dat zij alleen in de binnenlandse dienst mogen worden ingezet. Het woord ‘Nederland’ onder het rijtuignummer keerde hiermee niet terug. De sluitseinijzers bleven behouden.


Meetrijtuig

Er zijn drie rijtuigen verbouwd tot meetwagen.

ABC 7301

In 1952 krijgt het salonrijtuig A 7001 een functie als meetrijtuig voor de Dienst Weg en Werken. Het kreeg hierbij het nummer 176 103. Na invoering van het UIC nummer wijzigde het nummer in 21 84 978 1 001-8. Deze taak voerde het rijtuig tot 1982 uit, waarna het rijtuig door de VSM werd overgenomen. Voor de verbouwing werd al het interieur verwijderd, op 1 toiletgroep na. Slechts twee coupés zijn behouden gebleven. Met multiplex platen werden nieuwe ruimtes gemaakt. Verder is er gebruikt gemaakt van diverse deuren uit het vooroorlogse stroomlijnmaterieel.


ABC 7303

In juni 1968 werd het rijtuig BD 6803 afgevoerd. Het rijtuig werd verbouwd tot ATB meetwagen 30 84 978 2 821-7. Het rijtuig heeft zo dienst gedaan tot 1974. Het rijtuig werd toen verkocht aan Cemsto, het schoonmaakbedrijf dat rijtuigen en treinstellen voor de NS schoonmaakte. Het rijtuig werd vernummerd in 30 84 984 0 806-8. Het rijtuig deed tot december 1977 dienst als magazijnwagen voor de ATB bij de Amsterdamse werkplaats Zaanstraat.


ABC 7307

In oktober 1966 werd het rijtuig BD 6807 terzijde gesteld en afgevoerd. Het rijtuig is meteen verbouwd tot meetwagen 30 84 978 1 800-2. Het rijtuig wordt gebruikt voor het meten van en is op maart 1967 in dienst gesteld. Het rijtuig is niet geschilderd in de gebruikelijke bruine kleur voor het dienstmaterieel, maar heeft de blauwe kleuren met zandgele biezen behouden. Het rijtuig heeft zo dienst gedaan tot december 1968.


Rijtuig tweede klasse met bagage afdeling

BD6801 − BD6808

1121A-1.png

In 1959 worden de overige 7 AB rijtuigen serie 6200 verbouwd tot BD rijtuig. Hierbij wordt een coupé vervangen door een conducteursafdeling en drie aansluitende coupés worden ingericht als bagageafdeling. De zes voormalige derde klas coupés blijven gehandhaafd als tweede klas coupé. De rijtuigen kregen als enige van hun serie elektrische sluitseinen en de sluitseinijzers werden verwijderd. Voor de ventilatie werden op de rijtuigen vier dak ventilatoren geplaatst. Hierbij kreeg de BD 6808 als enige rijtuig lage ventilatoren op het dak.


Vernummeringen

Na de Tweede Wereldoorlog waren van de AB rijtuigen de AB 7403, 7405 en 7406 vermist. Rijtuig AB 7407 was onherstelbaar beschadigd en werd niet meer hersteld. Om een aaneengesloten serie te krijgen, werden de lagere nummers opgevuld door rijtuigen met hogere nummers. Deze vernummering vond in 1952 plaats. Van de C rijtuigen waren de C 7211, 7219 en 7220 vermist. Ook hier vond een vernummering plaats om een aaneengesloten serie te krijgen. In 1958 vond nogmaals een vernummering plaats toen de rijtuigen uit het internationale verkeer werden teruggetrokken. De ABC rijtuigen werden na hun verbouwing tot BD rijtuig genummerd in de serie BD 6800.

Oorspronkelijk nummer Nummer vanaf 1956 Nummer vanaf 1958 Nummer vanaf 1959 Opmerkingen
ABC 7301 A 7001 (1940) 176 103 (1952) 21 84 978 1 001-8 (1969)
ABC 7302 AB 7302 AB 6202 BD 6802
ABC 7303 AB 7303 AB 6203 BD 6803 In 1968 en 1974 nogmaals vernummerd als gevolg ombouw meetrijtuig
ABC 7304 AB 7304 AB 6204 BD 6804
ABC 7305 AB 7305 AB 6205 BD 6805
ABC 7306 AB 7306 AB 6206 BD 6806 In april 1970 werd het rijtuig vernummerd in 30 84 987 0 001-9
ABC 7307 AB 7307 AB 6207 BD 6807
ABC 7308 AB 7308 AB 6208 BD 6808
Oorspronkelijk nummer Nummer vanaf 1952 Nummer vanaf 1956 Nummer vanaf 1960 Opmerkingen
AB 7401 n.v.t. A 7401 A 6001
AB 7402 n.v.t. A 7402 A 6002
AB 7403 n.v.t. n.v.t. n.v.t. Afgevoerd na WO II
AB 7404 n.v.t. A 7404 A 6004
AB 7405 n.v.t. n.v.t. n.v.t. Afgevoerd na WO II
AB 7406 n.v.t. n.v.t. n.v.t. Afgevoerd na WO II
AB 7407 n.v.t. n.v.t. n.v.t. Afgevoerd na WO II
AB 7408 AB 7405 A 7405 A 6005 In 1973 vernummerd naar 30 84 984 1 910-7
AB 7409 AB 7406 A 7406 A 6006
AB 7410 AB 7403 A 7403 A 6003
Oorspronkelijk nummer Nummer vanaf 1952 Nummer vanaf 1956 Nummer vanaf 1958 Opmerkingen
C 7211 n.v.t. n.v.t. n.v.t. Afgevoerd na WO II
C 7212 C 7112 B 7112 B 6112
C 7213 C 7119 B 7119 B 6119
C 7214 C 7114 B 7114 B 6114
C 7215 C 7115 B 7115 B 6115
C 7216 C 7116 B 7116 B 6116
C 7217 C 7117 B 7117 B 6117
C 7218 C 7118 B 7118 B 6118
C 7219 n.v.t. n.v.t. n.v.t. Afgevoerd na WO II
C 7220 n.v.t. n.v.t. n.v.t. Afgevoerd na WO II
C 7221 C 7113 B 7113 B 6113
C 7222 C 7111 B 7111 B 6111


Schadegevallen

  • Op 31 mei 1966 ontspoort locomotief 1206 nabij Hedel. De locomotief is onderweg met trein 931 van Zandvoort naar Heerlen. Op de enkelsporige brug over de Maas ontspoort de trein als gevolg van een gebroken lasplaat bij een verzakte las. Door de contrarail op de brug wordt voorkomen dat de trein van de brug afrijdt. Als de trein weer op het vaste land is, rijdt de trein in zijn geheel de spoordijk af. De locomotief en vier rijtuigen kantelen geheel of gedeeltelijk. Hierdoor worden enkele bovenleidingsportalen vernield. Het achter de locomotief rijdende A 6003 raakt beschadigd door deze vallende portalen. Aanvankelijk ging men er van uit dat het Plan E rijtuig 6 met een draaistel ontspoord was. Achteraf blijkt dat de voorste assen van beide draaistellen van de locomotief zijn ontspoord. Het rijtuig A 6003 komt echter niet meer voor herstel in aanmerking en wordt in januari 1969 gesloopt.


Gevolgen van de Tweede Wereldoorlog

Door bombardementen en het wegvoeren van materieel naar het oosten, zijn enkele rijtuigen verloren gegaan. Van de tien AB rijtuigen, zijn er na de oorlog 3 als vermist afgevoerd en 1 was onherstelbaar beschadigd.


Bombardementen


  • ABC 7305 raakt beschadigd door. Het rijtuig wordt hersteld door . Op grote afstand is dit rijtuig herkenbaar aan de bolling in de bodemplaat.
  • Rijtuig AB 7407 raakt op onherstelbaar beschadigd.


Afvoer naar het oosten

Van de AB rijtuigen, werden de AB 7403, AB 7405 en AB 7406 naar het oosten afgevoerd. Na de oorlog werden zij als vermist afgevoerd. Alleen rijtuig AB 7403 wordt teruggevonden in het materieelpark van de Deutsche Reichsbahn. Van de C rijtuigen werden de C 7211, C 7219 en C 7220 naar weggevoerd en keerden niet meer terug. Rijtuig C 7213 wordt naar Polen afgevoerd en in eerste instantie in 1951 afgevoerd. In 1953 keert het rijtuig terug naar Nederland, wordt hersteld en als rijtuig C 7119 in het materieelpark opgenomen. Hiervan worden de rijtuigen C 7211 en C 7220 opgenomen in het materieelpark van de Deutsche Reichsbahn.

  • Het rijtuig AB 7403 wordt in 194 naar het oosten weggevoerd. Het rijtuig verblijft na de oorlog in . Het wordt in 194 opgenomen in het materieelpark van de Deutsche Reichsbahn en wordt als B4üp H1 7403 in het materieelpark opgenomen. In 19 vindt een vernummering plaats en krijgt het rijtuig het nummer B4üp 204-403. In 1960 wordt de rijtuigaanduiding aangepast en krijgt hierbij de registratie BPw4üp 204-403. In 196 krijgt het rijtuig computernummering en krijgt het nummer 51 50 82-25 305-2. In 1974 wordt het rijtuig afgevoerd en in 197 gesloopt.
  • Het rijtuig AB 7405 wordt in 194 naar het oosten weggevoerd. Na de oorlog wordt het rijtuig niet weer gevonden en in 1951 administratief als vermist afgevoerd.
  • Het rijtuig AB 7406 wordt in 194 naar het oosten weggevoerd. Na de oorlog wordt het rijtuig niet weer gevonden en in 1951 administratief als vermist afgevoerd.
  • Het rijtuig C 7211 wordt in 194 naar het oosten weggevoerd. Het rijtuig verblijft na de oorlog in . Het wordt in 194 opgenomen in het materieelpark van de Deutsche Reichsbahn en wordt als B4ü H1 7211 in het materieelpark opgenomen. In 19 vindt een vernummering plaats en krijgt het rijtuig het nummer B4ü 204-302. In 1960 wordt de rijtuigaanduiding aangepast en krijgt hierbij de registratie BPw4ü 204-302. In 196 krijgt het rijtuig computernummering en krijgt het nummer 50 50 82-25 304-6. In 1979 wordt het rijtuig afgevoerd en in 19 gesloopt.
  • Het rijtuig C 7213 wordt in 194 naar het oosten weggevoerd. Het rijtuig verblijft na de oorlog in Polen. Het wordt in 195 teruggevonden en in 1952 keert het rijtuig in goede toestand terug in Nederland. Het wordt bij de Fa. Jansen in Bergen op Zoom herstelt en met het nummer C 7219 in dienst gesteld.
  • Het rijtuig C 7219 wordt in 194 naar het oosten weggevoerd. Na de oorlog wordt het rijtuig niet weer gevonden en in 1951 administratief als vermist afgevoerd.
  • Het rijtuig C 7220 wordt in 194 naar het oosten weggevoerd. Het rijtuig verblijft na de oorlog in . Het wordt in 194 opgenomen in het materieelpark van de Deutsche Reichsbahn en wordt als B4üp H1 7220 in het materieelpark opgenomen. In 19 vindt een vernummering plaats en krijgt het rijtuig het nummer B4üp 204-303. In 1964 wordt de rijtuigaanduiding aangepast en krijgt hierbij de registratie Bdw 820-644. In 1964 krijgt het rijtuig computernummering en krijgt het nummer 60 50 99-08 616-3. In 1964 wordt het rijtuig afgevoerd en in 196 gesloopt.


Afvoer

In 1951 werden de eerste rijtuigen afgevoerd, doordat zij vermist waren na de Tweede Wereldoorlog. Vanaf 1966 begint de seriematige afvoer van de rijtuigen. Als eerste worden de tweede klas rijtuigen afgevoerd. In 1968 worden de laatste tweede klas rijtuigen afgevoerd. Zij worden verzameld op de Watergraafsmeer en worden vanaf daar naar sloperij Koek in Uithoorn overgebracht. Na de afvoer van de eerste rijtuigen, hebben enkele rijtuigen nog dienst gedaan als meetrijtuig of als oefenobject voor de brandweer.


In 1966 wordt het rijtuig A 6003 afgevoerd als gevolg van de opgelopen schade bij het ongeval te Hedel. Op wordt het rijtuig naar de Watergraafsmeer gebracht. Rijtuig BD 6803 wordt in 196 afgevoerd. Het rijtuig wordt op de Watergraafsmeer geparkeerd en gaat op 196 naar om verbouwd te worden tot meetrijtuig. Rijtuig B 6115 wordt na zijn afvoer geparkeerd op de Rietlanden in afwachting van onttakeling en sloop.

In mei 1969 is er sprake van afvoer van de A 6006. Het rijtuig wordt terzijde gesteld, maar twee maanden later toch weer in dienst gesteld. Op 18 augustus 1969 worden de rijtuigen B 6111, B 6115 en B 6116 van Blerick naar de Watergraafsmeer overgebracht. Op 5 december 1969 arriveert de BD 6808 op de Watergraafsmeer. Op december 1969 is het rijtuig overgebracht naar .

In juni 1970 worden de rijtuigen BD 6802 en BD 6805 afgevoerd. Het rijtuig BD 6805 komt na zijn afvoer in juni 1970 terecht in Maastricht. De BD 6806 komt in Leidschendam terecht. Een jaar later staat BD 6805 nog steeds in Maastricht. Op 28 september 1971 wordt de BD 6806 van Leidschendam naar de Binckhorst in Den Haag gesleept. Het rijtuig is op overgebracht naar Utrecht.


In 1973 werden de resterende eerste klas rijtuig afgevoerd. Rijtuig A 6001 werd als eerste rijtuig afgevoerd in maart 1973. Het rijtuig werd naar Heerlen overgebracht in afwachting van opname in het historisch bestand en overgang naar een museumstichting. Aan het begin van mei 1973 worden de rijtuigen A 6002, A 6004 en A 6006 terzijde gesteld en op de Watergraafsmeer neer gezet. Met het ingaan van de zomerdienstregeling 1973 worden de rijtuigen officieel terzijde gesteld. In juni 1973 werd het eerste klas rijtuig A 6005 afgevoerd. Na zijn afvoer wisselde de A 6005 zijn draaistellen met die van het Materieel'24 rijtuig A 5509. Het rijtuig werd op 1973 naar Roosendaal overgebracht en vernummerd naar 30 84 984 1 910-7. Het rijtuig dient hier als voor de Bedrijfszelfbescherming. In juli 1973 werden de terzijde gestelde rijtuigen A 6002, A 6004 en A 6006 officieel afgevoerd. De rijtuigen A 6004 en A 6006 zijn op naar Heerlen overgebracht in afwachting van de overdracht aan een spoorwegmuseum. De A 6002 is eind juni 1973 verkocht aan de SGB. Op 8 december 1977 is het rijtuig 30 84 984 0 806-8 van de Zaanstraat naar de Watergraafsmeer gesleept. Het rijtuig moest bij de werkplaats plaats maken omdat het spoor waar het rijtuig op stond, werd opgebroken. Het rijtuig kon worden gemist omdat het voormalige postrijtuig P 00-37 015 de functie van het oude rijtuig heeft overgenomen.


Sloop

Op 16 januari 1969 wordt het beschadigde rijtuig A 6003 naar de sloper in Mijdrecht gebracht vanaf de Watergraafsmeer. In augustus 1969 is rijtuig B 6114 gesloopt bij sloper Koek in Mijdrecht. In september 1969 zijn de B 6111, B 6115 en B 6116 van de Watergraafsmeer naar Uithoorn overgebracht. Op 29 september 1969 zijn de rijtuigen B 6115 en B 6116 gesloopt.

Begin november 1971 is rijtuig BD 6806 overgebracht van Utrecht naar Uithoorn. Het rijtuig BD 6802 wordt medio juli 1972 gesloopt bij sloper Koek in Mijdrecht. In januari 1973 wordt het rijtuig BD 6805 gesloopt. In de eerste week van de maand is het rijtuig in brand gestoken en vervolgens gesloopt. In de nacht van 20 op 21 oktober 1978 is het rijtuig 984 1 910 (ex A 6005) van Roosendaal naar de Watergraafsmeer overgebracht. Op 24 oktober 1978 is het rijtuig van de Watergraafsmeer naar Uithoorn overgebracht. Een week later, op 31 oktober 1978, is het rijtuig naar Mijdrecht overgebracht om te worden gesloopt.


Museumrijtuigen

Van de in totaal 30 gebouwde rijtuigen, zijn er vijf bewaard gebleven bij musea. Vier rijtuigen zijn echter gesloopt.

Historisch bestand

Door de NS wordt in 197 het belang van de rijtuigen onderkend in de geschiedenis van de spoorwegen. Om te voorkomen dat er geen rijtuigen bewaard blijven, wordt er een historisch bestand opgericht. De rijtuigen zijn bestemd voor museumorganisaties van derden of voor het Spoorwegmuseum, voor inzet achter stoomlocomotief 3737. In maart 1973 wordt het rijtuig A 6001 afgevoerd en naar Heerlen overgebracht. In het voorjaar van 1974 wordt het rijtuig aangewezen om opgeknapt te worden. Op 14 mei 1974 rijdt het rijtuig A 6001 mee in een trein met rijtuigen Materieel'24, welke getrokken wordt door stoomlocomotief 3737 van Tilburg naar Roosendaal. Een week later, op 21 mei 1974, rijdt de trein een rondrit vanuit Dordrecht naar Den Bosch via Tiel en Nijmegen. In het voorjaar van 1976 wordt de A 6001 ter beschikking gesteld aan het Spoorwegmuseum. Het rijtuig A 6001 wordt op naar Onnen overgebracht. Op 1978 is het rijtuig samen met de B 6196 van Onnen naar Roosendaal overgebracht. De beide rijtuigen zijn in de loods van de voormalige locomotievenloods geplaatst.

  • Stoomtrein Goes - Borssele (SGB)

De Stoomtrein Goes - Borssele (SGB) in Goes had de beschikking over de voormalige AB 7402.

AB 7402

Eind juni 1973 verwierf de Stoomtrein Goes - Borssele (SGB) het rijtuig A 6002, de oorspronkelijke AB 7402. Het kreeg bij de SGB het nummer A 131. In 1984 is het rijtuig afgevoerd voor de sloop.


  • Stichting Stoomtrein Tilburg-Turnhout (SSTT)

De Stichting Stoomtrein Tilburg-Turnhout (SSTT) huurt in 1974 twee rijtuigen van de NS, het gaat hierbij om de A 6004 en A 6006. In 1976 worden de rijtuigen van de NS gekocht.

AB 7404

Tussen 15 juni 1974 en 15 augustus 1974 wordt het rijtuig, samen met locomotief 3737 en het rijtuig A 6006, gehuurd van de NS. Door de stichting worden ritten gereden tussen Tilburg en Baarle Nassau grens. Op woensdagen in september 1974 is de trein te huur voor groepen. Nadat de eerste twee jaar van het bestaan rijtuigen gehuurd waren van de NS, kwamen in 1976 eigen rijtuigen in dienst. Hierbij bevond zich het originele rijtuig AB 7404. Het wordt genummerd als rijtuig 1. In 1985 werd het rijtuig gesloopt.

AB 7409

Nadat de eerste twee jaar van het bestaan rijtuigen gehuurd waren van de NS, kwamen in 1976 eigen rijtuigen in dienst. Hierbij bevond zich het originele rijtuig AB 7409. Het wordt genummerd als rijtuig 2. In 1985 werd het rijtuig gesloopt.


  • Veluwsche Stoomtreinmaatschappij (VSM)

De Veluwsche Stoomtreinmaatschappij (VSM) in Beekbergen had de beschikking over de voormalige ABC 7301 en AB 7401. De ABC 7301 is nog aanwezig, maar de AB 7401 is gesloopt

ABC 7301

In 1982 koopt de VSM dit rijtuig van de NS. Het doet hier dienst als personeelsverblijf.


Nadat het rijtuig jarenlang bij de entree van het depot in Beekbergen had gestaan, waar het dienst deed als personeelsverblijf, werd het in november 2008 weggehaald. Het rijtuig is naast de loods in Beekbergen gestald en er is een inventarisatie gemaakt van de werkzaamheden om het rijtuig weer rijvaardig te krijgen. Tot aan deze werkzaamheden zal het rijtuig dienst doen als werkwagen, waar kleine reparaties voor overige rijtuigen worden uitgevoerd. In de zomer van 2011 is het rijtuig aan een zijde geschilderd en ingericht als expositieruimte voor de plannen om een stam Bolkoprijtuigen + Plan D + Plan K op de baan te krijgen. In de zomer van 2015 zal het rijtuig opnieuw een schilderbeurt krijgen van het dak. De zijde die in 2011 is geschilderd zal voorzien gaan worden van opschriften en klasse borden. In het interieur zullen de stickers verwijderd worden die aangebracht zijn ten tijde van zijn tijd als personeelsverblijf. De ramen zullen gewassen en gepolijst gaan worden.


AB 7401

De VSM koopt op 9 maart 1979 het rijtuig A 6001 van de NS. Op 1979 is het rijtuig van Roosendaal naar Beekbergen overgebracht. Het rijtuig was in eerste instantie bedoeld voor het Historisch Bestand van de NS en zou worden opgeknapt voor ritten achter stoomlocomotief 3737. Door de VSM wordt het rijtuig in 197 uiterlijk opgeknapt en ingezet op het eigen traject tussen Apeldoorn en Dieren over de Baronnenlijn. Het rijtuig blijft tot april 1984 bij de VSM, waarna het rijtuig gesloopt wordt.


Afleverdata

Nummer Aflevering In dienst In revisie Uit revisie Ter zijde Sloop(rit)
ABC 7301 1935 1982 n.v.t. (VSM)
ABC 7302 1935 juni 1970 juli 1972
ABC 7303 1935 december 1977 maart 1978
ABC 7304 1935 juni 1968
ABC 7305 1935 juni 1970 7 januari 1973
ABC 7306 1935 maart 1970 november 1971
ABC 7307 1935 oktober 1966
ABC 7308 1935 november 1969 februari 1970
Nummer Aflevering In dienst In revisie Uit revisie Ter zijde Sloop(rit)
AB 7401 1939 maart 1973 april 1984
AB 7402 1939 juli 1973 1984
AB 7403 1939 n.v.t. n.v.t 1951 Vermist in WO II
AB 7404 1939 22 oktober 1969 26 november 1969 juli 1973 1985
AB 7405 1939 n.v.t. n.v.t. 1951 Vermist in WO II
AB 7406 1939 n.v.t. n.v.t. 1951 Vermist in WO II
AB 7407 1939 n.v.t. n.v.t. 1945 1949
AB 7408 1939 24 november 1969 31 december 1969 juni 1973 31 oktober 1978
AB 7409 1939 juli 1973 1985
AB 7410 1939 1966 16 januari 1969
Nummer Aflevering In dienst In revisie Uit revisie Ter zijde Sloop(rit)
C 7211 1937 n.v.t. n.v.t. 1951 Vermist in WO II
C 7212 1937 oktober 1967
C 7213 mei 1937 november 1968 juni 1969
C 7214 1937 november 1968 augustus 1969
C 7215 1937 september 1968 29 september 1969
C 7216 1937 november 1968 29 september 1969
C 7217 1937 juni 1966
C 7218 1937 december 1966
C 7219 1937 n.v.t. n.v.t. 1951 Vermist in WO II
C 7220 1937 n.v.t. n.v.t. 1951 Vermist in WO II
C 7221 1937 april 1967
C 7222 1937 november 1968 oktober 1969

Bronnen, Referenties en/of Voetnoten