Ovaleramenrijtuigen

Doordat buitenlandse spoorwegmaatschappijen bezwaar gingen maken tegen het gebruik van houten rijtuigen door de NS, werden in 192 in totaal 15 stalen rijtuigen besteld.

Geschiedenis

Tot 192 bestelde de NS houten rijtuigen bij de diverse fabrikanten. Buitenlandse spoorwegmaatschappijen maakten steeds vaker bezwaar tegen het gebruik van deze rijtuigen, omdat deze rijtuigen bij aanrijdingen volledig kunnen versplinteren. Hierop besloot de NS stalen rijtuigen te laten bouwen. De NS had reeds ervaring opgedaan met de tien rijtuigen Bd 7501 - Bd 7510. Met de opgedane positieve ervaringen, werden in 192 15 stalen rijtuigen besteld. In 1928 werden deze rijtuigen geleverd door Beijnes (ABd 72 - ABd 72 en Cd 72 - Cd72). Door Werkspoor werden de rijtuigen ABd 72 - 72 en Cd 72 - 72 geleverd. De rijtuigen zijn herkenbaar aan de ovalen vensters naast de balkondeuren, wat in deze tijd bij meerdere maatschappijen werd toegepast. De rijtuigen bevielen dermate goed, dat er een vervolgbestelling werd geplaatst van 12 rijtuigen. Deze werden echter door Westwaggon in Duitsland gemaakt. Deze rijtuigen wijken op een aantal punten af, zoals andere bagagenetten en remwerk.

De rijtuigen ABd 7201 - ABd 7209 en Cd 7201 - Cd 7206 werden tussen 21 juli en 30 augustus 1928 in dienst gesteld. De rijtuigen ABd 7210 - ABd 7221 werden tussen 21 november 1930 en 17 maart 1931 in dienst gesteld.

Technische gegevens

De rijtuigen hebben een lengte van 21,80 meter. De AB rijtuigen hebben een gewicht van 50 ton, terwijl de C rijtuigen 52 ton wegen. De hoogte is meter en de rijtuigen zijn meter breed. De AB rijtuigen beschikken elk over 8 zitplaatsen eerste klas en 36 zitplaatsen tweede klas. De C rijtuigen beschikken elk over 80 zitplaatsen derde klas. De rijtuigen zijn voorzien van een Knorr snelrem. De rijtuigen zijn toegelaten voor een maximum snelheid van kilometer per uur. Bij de verbouwing van de ABd rijtuigen in 1952 stijgt het aantal eerste klas plaatsen tot 12. Vanaf 1958 worden de ABd rijtuigen verbouwd tot tweede klas rijtuig en bieden de rijtuigen aan 64 reizigers een zitplaats.

Uitvoering

De rijtuigen bestaan uit een geklonken stalen geraamte, waarop de plaatbekleding is geklonken. Het dak is opgebouwd uit geklonken stalen platen, die elkaar in de dwarsrichting overlappen. Hiermee zijn het de eerste rijtuigen, die geheel uit staal zijn opgetrokken.De koppen met de instapdeuren zijn smaller dan de rest van het rijtuig. De apparaten onder de rijtuigbak zijn niet afgeschermd. De rijtuigen zijn voorzien van kopdeuren en vouwbalgen om reizigers gemakkelijk van het ene naar het andere rijtuig te laten lopen. Aan de binnenzijde van de vouwbalgen zijn draaihekjes geplaatst, zodat reizigers vast konden houden bij het lopen van het ene naar het andere rijtuig. Aan de bovenzijde van de kopse kanten zijn de sluitseinijzers geplaatst. Deze zijn hoog geplaatst om mee te kunnen rijden in het internationale verkeer. Hieronder zijn sluitseinijzers geplaatst naar Frans ontwerp. Bij de opstaptreden bevinden zich laag geplaatste sluitseinijzers. In de binnenlandse dienst werden de sluitseinijzers in midden hoog opgehangen. Op de zijwand is het mogelijk om door middel van koersborden de bestemming aan te geven. Op het dak zijn voor de ventilatie zes torpedoventilatoren geplaatst.

De vloer van de rijtuigen bestaat uit. Hierop was een .De vloeren werden gemaakt met ribbelplaten. Hierdoor werd de constructie steviger en konden de dwarsverbindingen vervallen.

De rijtuigen kunnen verwarmd worden door middel van lagedruk stoom. De stoom wordt door de stoomleiding vanaf de stoomlocomotief de coupés ingeblazen door een stoombatterij. Deze kan door reizigers zelf worden bediend. De overige ruimten werden bediend door de conducteur. Vanaf 1949 is het mogelijk om de rijtuigen ook elektrisch te verwarmen door de komst van elektrische locomotieven van de serie 1000. De elektrische verwarming is geschikt voor 1.500 Volt. Onder het rijtuig wordt de lucht verwarmd door middel van elektriciteit en onder de banken het rijtuig ingeblazen. In Duitsland blijft de stoomverwarming nodig. Het rijtuig wordt door middel van 60 Watt gloeilampen verlicht. Deze gloeilampen hangen in de coupés, een witte en een blauwe (nachtverlichting), in de zijgang hangen vier lampen. Op de balkons hangen twee lampen en op het toilet hangt ook een lamp. De verlichting wordt gevoed door accu’s, die in twee accukisten onder het rijtuig hangen. Deze accu’s worden opgeladen door een dynamo van 1,9 kW. Deze dynamo is met een leren riem verbonden met een van de vier assen. Tot 20 kilometer per uur wordt de verlichting vanuit de accu’s gevoed en bij een hogere snelheid wordt de verlichting voorzien van spanning door de dynamo en worden de accu’s opgeladen. Dit is automatisch geregeld door een regeltoestel dat zich bevind in de kast met elektrische voorzieningen.

Bij de aflevering van de rijtuigen zijn zij donkergroen geschilderd. Het dak is in een lichte kleur grijs geschilderd en de schortplaten zijn donkergrijs. Onder de ramen werd aan de buitenzijde een klassebord aangebracht. Deze ontbreken echter bij de facultatieve coupé eerste/tweede klas en twee coupés tweede klas. Vanaf 1939 werden de daken in een donkere kleur geschilderd, om zo minder op te vallen vanuit de lucht. Halverwege de jaren ’50 werd de donkergroene kleur vervangen door het Berlijns blauw met gele biezen en een donkergrijs dak. De klasse aanduidingen zijn zwart met daarop in het wit de aangegeven klasse.

De draaistellen waren van het type K en ook elektrisch gelast. Het remwerk is in het draaistel gebouwd. Bij de rijtuigen ABd 7210 - ABd 7221 wijkt het remwerk af, doordat . De radstand van de draaistellen bedraagt 2,00 meter. De aspotten zijn voorzien van rollagers. De draaistelcode van de draaistellen is .

ABd 7201 - ABd 7209

Het rijtuig heeft de beschikking over 8 coupés met elk hun eigen venster. De ene helft van het rijtuig is bestemd voor rokers (4 coupés). De andere helft is bestemd voor niet rokers (4 coupés). Deze afdelingen worden in de zijgang gescheiden door een klapdeur. De coupés zijn verdeeld in twee coupés eerste klas met elk 4 zitplaatsen. Een coupé die facultatief is voor eerste of tweede klas. Deze biedt plaats aan zes personen. Vijf coupés zijn ingericht voor de tweede klas en bieden elk 6 reizigers een zitplaats. Deze coupés zijn afsluitbaar en te bereiken via een zijgang. De ramen in deze schuifdeuren zijn naar beneden te schuiven. De coupés waren als volg geplaatst: twee coupés tweede klas, facultatieve coupé, twee coupés eerste klas en drie coupés tweede klas Aan de beiden balkonzijden van het rijtuig is een toilet geplaatst. De ramen zijn te openen door middel van handgrepen. Boven deze ramen zijn kleine raampjes aangebracht die geopend kunnen worden voor de ventilatie.

De banken in de eerste klas zijn opgebouwd uit een onderzitting met springveren. De zittingen zijn uittrekbaar. Op de zittingen zijn losse omkeerbare kussens geplaatst. Deze kussens zijn gevuld met en overtrokken met . De onderzijde is voorzien van . Tussen de zittingen zijn opklapbare armleuningen geplaatst. Als deze waren neergeklapt, deden de armleuningen tevens dienst als tafeltje. De banken in de tweede klas bestaan ook uit een onderzitting met daarop kussens. Deze zijn echter niet omkeerbaar. Ook deze kussens zijn gevuld met . Zij zijn overtrokken met . De banken zijn voorzien van opklapbare armleuningen. De facultatieve coupé eerste/tweede klas is voorzien van dezelfde bekleding als in de eerste klas. Op de schuifdeur was een bordje geplaatst waarop de conducteur aan kon geven welke klasse deze coupé had. De zijwanden in deze coupés waren voorzien van . Boven alle zitplaatsen zijn aangebracht. De binnendeuren zijn van . Het dak is mat wit geschilderd. Het overige lijstwerk is blank gelakt, donkerbruin Djati hout uit Java. Boven de banken zijn de bagagenetten van gevlochten koord geplaatst.

ABd 7210 - ABd 7221

Het rijtuig heeft de beschikking over 8 coupés met elk hun eigen venster. De ene helft van het rijtuig is bestemd voor rokers (4 coupés). De andere helft is bestemd voor niet rokers (4 coupés). Deze afdelingen worden in de zijgang gescheiden door een klapdeur. De coupés zijn verdeeld in twee coupés eerste klas met elk 4 zitplaatsen. Een coupé die facultatief is voor eerste of tweede klas. Deze biedt plaats aan zes personen. Vijf coupés zijn ingericht voor de tweede klas en bieden elk 6 reizigers een zitplaats. Deze coupés zijn afsluitbaar en te bereiken via een zijgang. De ramen in deze schuifdeuren zijn naar beneden te schuiven. De coupés waren als volg geplaatst: twee coupés tweede klas, facultatieve coupé, twee coupés eerste klas en drie coupés tweede klas Aan de beiden balkonzijden van het rijtuig is een toilet geplaatst. De ramen zijn te openen door middel van handgrepen. Boven deze ramen zijn kleine raampjes aangebracht die geopend kunnen worden voor de ventilatie.

De banken in de eerste klas zijn opgebouwd uit een onderzitting met springveren. De zittingen zijn uittrekbaar. Op de zittingen zijn losse omkeerbare kussens geplaatst. Deze kussens zijn gevuld met en overtrokken met . De onderzijde is voorzien van . Tussen de zittingen zijn opklapbare armleuningen geplaatst. De banken in de tweede klas bestaan ook uit een onderzitting met daarop kussens. Deze zijn echter niet omkeerbaar. Ook deze kussens zijn gevuld met . Zij zijn overtrokken met . De banken zijn voorzien van opklapbare armleuningen. De facultatieve coupé eerste/tweede klas is voorzien van dezelfde bekleding als in de eerste klas. Op de schuifdeur was een bordje geplaatst waarop de conducteur aan kon geven welke klasse deze coupé had. De zijwanden in deze coupés waren voorzien van . Boven alle zitplaatsen zijn aangebracht. De binnendeuren zijn van . Het dak is mat wit geschilderd. Het overige lijstwerk is blank gelakt, donkerbruin Djati hout uit Java. Boven de banken zijn de bagagenetten van stalen netten geplaatst.

Cd 7201 - Cd 7206

Het rijtuig heeft de beschikking over 10 coupés met elk hun eigen venster. De ene helft van het rijtuig is bestemd voor rokers (5 coupés). De andere helft is bestemd voor niet rokers (5 coupés). Deze afdelingen worden in de zijgang gescheiden door een klapdeur. Deze coupés zijn afsluitbaar en te bereiken via een zijgang. Aan de beiden balkonzijden van het rijtuig is een toilet geplaatst. De ramen zijn te openen door middel van handgrepen. Boven deze ramen zijn kleine raampjes aangebracht die geopend kunnen worden voor de ventilatie.

De banken in de derde klas zijn van teakhout. De hoofd- en armleuningen zijn voorzien van kunstleer. Aan het einde van de banken zijn armleuningen geplaatst. De zijwanden in deze coupés waren voorzien van . De zijwanden in deze coupés waren voorzien van . Boven alle zitplaatsen zijn aangebracht. De binnendeuren zijn van . Het dak is mat wit geschilderd. Het overige lijstwerk is blank gelakt, donkerbruin Djati hout uit Java. Boven de banken zijn de bagagenetten van gevlochten koord geplaatst.

Inzet

De rijtuigen worden vanaf hun aflevering ingezet in de D treinen vanuit Amsterdam naar Keulen, Basel, Milaan en Rome. Ook Parijs wordt vanuit Amsterdam bereikt. Vanuit Hoek van Holland rijden de rijtuigen in treinen naar Berlijn. Boottreinen naar London via Vlissingen worden ook voorzien van enkele rijtuigen. In de binnenlandse sneltreindiensten worden de rijtuigen ook ingezet, samen met de rijtuigen uit de serie AB 7521 - 7555 , de stalen coupérijtuigen en een stalen bagagerijtuig. Deze treinen werden getrokken door stoomlocomotieven van de series 3600, 3700 en de nieuwe serie 3900.

Met de aflevering van de nieuwe elektrische locomotieven van de serie 1000, gaan ook zij de rijtuigen trekken.

Door de instroom van de nieuwe rijtuigen Plan D in het internationale verkeer, kon een aantal rijtuigen ingezet worden in regionale treinen, welke getrokken worden door stoomlocomotieven uit de series 5500 en 6300.

Met de instroom van de rijtuigen Plan K in de winterdienst van 1958 kunnen de rijtuigen van de serie Bd 7101 - 7105 teruggetrokken worden uit het internationale verkeer. Daarop worden de rijtuigen vernummerd in de serie Bd 6100

In 1961 eindigt de inzet van de rijtuigen in internationale treinen.

Wijzigingen

• In de jaren ’30 worden de rijtuigen voorzien van hijsogen op de stelbalk. Met deze ogen is het mogelijk om de rijtuigen te verankeren wanneer zijn op veerboten naar Scandinavië gaan. Tegelijkertijd zijn de rijtuigen voorzien van nieuwe lantaarnijzers, om het Deense sluitsein te kunnen voeren.
• In 1952 worden de eerste klas coupés van de ABd rijtuigen gewijzigd. In elke coupé worden nu 6 zitplaatsen geboden. In de derde klas rijtuigen worden de teakhouten banken vervangen door banken met lichtbruin leerdoek. De rijtuigen worden hierbij vernummerd naar de serie Cd 7100.
• Vanaf 1958 worden de ABd rijtuigen verbouwd tot geheel tweede klas rijtuig. De coupés worden hetzelfde ingedeeld als de tweede klas rijtuigen Plan D. Elke coupé biedt plaats aan 8 reizigers. Door een brand gaat rijtuig A 7202 verloren tijdens deze ombouw.

Vernummeringen

In 1952 worden de eerste rijtuigen vernummerd. Hiermee worden de gaten in het materieelbestand gedicht die zijn ontstaan na de Tweede Wereldoorlog. Op deze manier ontstaat er een aansluitende nummerserie ABd 7201 - ABd 7206, ABd 7211 - ABd 7217 en Cd 7101 - Cd 7105. De C rijtuigen worden vernummerd bij het wijzigen van het interieur. Bij de klassewijziging werden de ABd rijtuigen geheel eerste klas en de Cd rijtuigen werden tweede klas rijtuig. Vanaf 1958 worden de ABd rijtuigen verbouwd tot geheel tweede klas rijtuig. De rijtuigen worden hierbij genummerd in de serie Bd 7181, Bd 7183 - Bd 7186 en Bd 7191 - Bd 7197. De Bd 7182 wordt niet afgeleverd, omdat deze tijdens de verbouwing wordt verwoest door brand. De tweede klas rijtuigen uit de serie Bd 7100 worden vanaf 1961 teruggetrokken uit de internationale treinen en gaan alleen binnenlandse treinen rijden. Hierbij worden de rijtuigen vernummerd in de serie Bd 6100, met behoud van hun volgnummers. Twee rijtuigen hebben zelfs computer nummers gekregen. In 1974 wordt de Bd 6196 aangewezen als dienstmaterieel voor . Het krijgt hierbij het nummer 30 84 984 0 503-1. De Bd 6195 werd in 1984 aangewezen voor de BedrijfsZelfBescherming en kreeg hierbij het nummer 30 84 984 1 911-5. In 1985 is het rijtuig vernummerd naar 80 84 984 0 505-5.

Oorspronkelijk nummer	Nummer vanaf 1952	Nummer vanaf 1956	Nummer vanaf 1958	Nummer vanaf 1961	Opmerkingen
AB 7201	n.v.t.	A 7201	B 7181	B 6181
AB 7202	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
AB 7203	n.v.t.	A 7203	B 7183	B 6183
AB 7204	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
AB 7205	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
AB 7206	n.v.t.	A 7206	B 7186	B 6186
AB 7207	AB 7205	A 7205	B 7185	B 6185
AB 7208	AB 7204	A 7204	B 7184	B 6184
AB 7209	AB 7202	A 7202	n.v.t.	n.v.t.
AB 7210	AB 7211	A 7211	B 7191	B 6191
AB 7211	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
AB 7212	n.v.t.	A 7212	B 7192	B 6192
AB 7213	n.v.t.	A 7213	B 7193	B 6193
AB 7214	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
AB 7215	n.v.t.	A 7215	B 7195	B 6195	In 1984 vernummerd in 30 84 984 1 911-5; in 1985 vernummerd in 80 84 984 0 505-5
AB 7216	n.v.t.	A 7216	B 7196	B 6196	In 1974 vernummerd in 30 84 984 0 503-1
AB 7217	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
AB 7218	AB 7217	A 7217	B 7197	B 6197
AB 7219	AB 7214	A 7214	B 7194	B 6194
AB 7220	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
AB 7221	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
Oorspronkelijk nummer	Nummer vanaf 1952	Nummer vanaf 1956	Nummer vanaf 1958	Opmerkingen
C 7201	C 7101	B 7101	B 6101
C 7202	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
C 7203	C 7103	B 7103	B 6103
C 7204	C 7104	B 7104	B 6104
C 7205	C 7105	B 7105	B 6105
C 7206	C 7102	B 7102	B 6102

Schadegevallen

• In 1958 loopt het rijtuig A 7202 brandschade op, wanneer het rijtuig in de hoofdwerkplaats Haarlem staat. Het rijtuig wordt op dat moment verbouwd tot tweede klas rijtuig. Het rijtuig loopt hierbij ernstige schade op, dat het niet meer hersteld wordt.

Afvoer

Na een brand in 1958 in de hoofdwerkplaats Haarlem gaat rijtuig A 7202 verloren. Het rijtuig wordt niet meer hersteld en wordt afgevoerd.

Nadat de laatste B rijtuigen in 1970 zijn afgevoerd, zijn de rijtuigen op diverse plaatsen in het land verzameld. In juni 1971 staan de B 6192 + B 6194 op de Watergraafsmeer, samen met de B 6197. Dit rijtuig is gebruikt voor tv opname voor de serie "De kleine waarheid". Het rijtuig is daarvoor aan een zijde groen geschilderd. Op deze manier stelde het rijtuig een D-trein rijtuig voor, dat naar Parijs rijdt. Na deze opnames heeft het rijtuig op het emplacement Feijenoord gestaan, alvorens naar de Watergraafsmeer te gaan. Op 197 is het rijtuig naar de Rietlanden overgebracht. In Weert staat op datzelfde moment de B 6195, in Heerlen staat de B 6196 en in Maastricht staat de B 6193. Dit rijtuig is voorzien van de nieuwe NS logo's.

Gevolgen van de Tweede Wereldoorlog

Door oorlogsschade worden drie rijtuigen afgevoerd in 1940. Dit zijn de ABd 7202, ABd 7214 en ABd 7221. De rijtuigen ABd 7204 en ABd 7211 worden niet meer hersteld van hun zware oorlogsschade.

In november 1951 worden vier rijtuigen administratief afgevoerd. Dit zijn de ABd 7205, ABd 7217, ABd 7220 en Cd 7202.

Bombardementen

• ABd 72

Afvoer naar het oosten

Sloop

In november 1971 is rijtuig B 6192 gesloopt.

Nadat het rijtuig B6197 bijna twee jaar op de Rietlanden heeft gestaan, wordt het in 1973 naar de sloper gebracht.

Museumrijtuigen

Van de in totaal 27 gebouwde rijtuigen, zijn er twee bewaard gebleven bij musea. Een rijtuig is echter gesloopt.

• Stoomtrein Goes - Borssele (SGB)

De Stoomtrein Goes - Borssele (SGB) in Goes heeft de beschikking over de voormalige AB 7216.

AB 7216

In 1979 verwerft de Stoomtrein Goes - Borssele (SGB) het rijtuig 30 84 984 0 503-1, de oorspronkelijke ABd 7216. Het kreeg bij de SGB het nummer A 138. In 198 wordt het rijtuig vernummerd naar B 138.

Op juni 2008 is het rijtuig weer in gebruik genomen, na een uitgebreide revisie. Het rijtuig is hierbij zoveel mogelijk teruggebracht naar de afleveringstoestand, waarmee het op 1931 in dienst kwam.

• Tramweg Stichting (TS)

De Tramweg Stichting (TS) in had de beschikking over de voormalige C 7204. Het rijtuig is in gesloopt.

C 7204

In 1968 verwerft de Tramweg Stichting het rijtuig B 6104, de oorspronkelijk C 7204. In september 1969 is het rijtuig gesloopt.

Afleverdata

Rijtuigen AB 7201 tot en met AB 7221

Nummer	Aflevering	In dienst	In revisie	Uit revisie	Ter zijde	Sloop(rit)
AB 7201	1928				april 1969
AB 7202	1928				1940	1940
AB 7203	1928			16 februari 1964	april 1969
AB 7204	1928				1945	1945
AB 7205	1928				1951	Vermist na WO II
AB 7206	1928				september 1969
AB 7207	1928				april 1969
AB 7208	1928				april 1969
AB 7209	1928				1958
AB 7210	1931	21 november 1931			mei 1968
AB 7211	1931				1945	1945
AB 7212	1931				januari 1970	november 1971
AB 7213	1931				januari 1970
AB 7214	1931				1940	1940
AB 7215	1931				november 1969	juli 1987
AB 7216	1931				januari 1970	n.v.t. (SGB)
AB 7217	1931				1951	Vermist na WO II
AB 7218	1931				januari 1970	1973
AB 7219	1931				januari 1970
AB 7220	1931				1951	Vermist na WO II
AB 7221	1931	17 maart 1931			1940	1940

Rijtuigen C 7201 tot en met C 7206

Nummer	Aflevering	In dienst	In revisie	Uit revisie	Ter zijde	Sloop(rit)
C 7201	1928				november 1968
C 7202	1928				1951	Vermist na WO II
C 7203	1928				november 1968	augustus 1969
C 7204	1928				november 1968	september 1969
C 7205	1928				november 1968	augustus 1969
C 7206	1928				november 1968