450 - Rangeerlocomotieven serie 450
Voor de vervanging van de stoomlocomotieven bij de dochterbedrijven WSM en NTM, werden door de NS tien tramlocomotieven besteld bij Werkspoor. Deze locomotieven kwamen vanaf 1956 in dienst.
Inhoud
Geschiedenis
Bij de WSM (Westlandsche Stoomtram Maatschappij) en de NTM (Nederlandsche Tram Maatschappij) reden halverwege de jaren ’50 nog stoomlocomotieven van de series 7000, 7400 en 7700. Naast deze stoomlocomotieven rijden bij deze dochtermaatschappijen ook de vijf locomotieven van de serie 160. De NS was een paar jaar eerder al begonnen met het vervangen van stoomlocomotieven door moderner materieel. Ook de stoomlocomotieven van de WSM en NTM moesten vervangen worden. Door de toegenomen gewichten van de goederentrams, voldeden de oude locomotieven serie 160 ook niet meer. Hierop besloot de NS een nieuwe locomotief aan te schaffen, welke helemaal zijn afgestemd op het vervoer van de beide trammaatschappijen. De locomotieven moesten in staat zijn om goederentreinen van 600 ton te trekken met een snelheid van 30 kilometer per uur. De asdruk mocht echter niet boven de 13 ton uitkomen. Om deze reden was een drie-assige locomotief gewenst. De bestelling van 10 van deze dergelijke locomotieven werd in 1954 bij Werkspoor geplaatst. Een eis bij deze bestelling was dat er zoveel mogelijk onderdelen uitwisselbaar moesten zijn met al bestaande locomotieven. Op deze manier zouden er geen nieuwe reservedelen aan de voorraad toegevoegd worden. Voor de motoren werd gekozen om dezelfde motoren als van de serie 2000. Dit waren Thomassen-Frichs motoren. Doordat deze motoren vaak defecten vertoonde als gevolg van gebroken kettingaandrijvingen, zorgde dit euvel er voor dat de locomotieven eerder aan de kant werden gezet dan nodig was. Ook de gehele elektrische installatie werd van de serie 2000 overgenomen. Deze installatie werd gezamenlijk geleverd door Heemaf Hengelo en het Franse Schneider-Westinghouse. Vijf locomotieven zullen ingezet gaan worden bij de WSM, vier locomotieven zullen naar de NTM gaan. Drie van de NTM locomotieven worden ingezet vanuit Steenwijk en de vierde vanuit Groningen.
Technische gegevens
De locomotieven hebben een lengte van 8,90 meter en een gewicht van 38 ton. De maximumsnelheid van de locomotief bedraagt 60 kilometer per uur. Oorspronkelijk was deze snelheid vastgelegd op 45 kilometer per uur. Wanneer de locomotief in opzending mee rijdt, bedraagt de maximumsnelheid eveneens 60 kilometer per uur. De locomotieven zijn voorzien van een dieselmotor Thomassen 6 Fe. Deze motor is voorzien van 6 cilinders en heeft een vermogen van 330 pk (240 kW). Het maximum toerental bedraagt 1.100 omwentelingen per minuut. Het toerental is te regelen in 7 trappen door middel van de rijcontroller op de rijrichtingkruk. Voor de drukvulling wordt gebruik gemaakt van het systeem Büchli. De hoofdgenerator is van het type W197A van Schneider-Westinghouse. Deze levert 650 Ampère bij 308 Volt. Deze drijft twee tractiemotoren type Schneider-Westinghouse W970 A. Deze zijn parallel geschakeld, waarbij 1 trap veldverzwakking mogelijk is. De locomotief is voorzien van drie gekoppelde assen, wat de locomotief de asindeling C geeft. De diameter van de wielen bedraag 1,10 meter. De voorste en middelste as hebben een asdruk van 12,5 ton en de achterste as 13,0 ton. De radstand bedraagt tussen de assen 2,05 meter. De locomotief heeft een aanzetkracht van 8.560 kilo. Boven de hoofdgenerator bevindt zich de brandstoftank met een inhoud van 1.000 liter.
De locomotieven zijn door Werkspoor gebouwd onder de fabrieksnummers 1042 - 1051.
Uitvoering
Het frame van de locomotief bestaat uit frameplaten, tussenschotten, voetplaat en randliggers. Deze zijn aan elkaar geklonken. Aan het frame zijn aan de voor- en achterzijde bufferbalken geklonken. Onder de bufferbalken is een houten balk aangebracht. Deze moet voorkomen dat de locomotief bij een ontsporing weg zou zakken in de grond. Op deze manier werd tevens het locomotief frame beschermd. De locomotief is aan een zijde voorzien van een cabine en aan de andere zijde van de motorhuif. De cabine en de motorhuif zijn met bouten vastgemaakt aan de voetplaat. Aan de zijde van de cabine werden aan weerszijden van de smallere motorhuif twee accukisten gelast.
De motorhuif is door middel van een tussenschot verdeeld in twee gedeelten. Het gedeelte aan de voorzijde is het motorgedeelte en het deel dat tussen de motor en cabine lag het generatorgedeelte. Beide hoofddelen zijn geplaatst op een gezamenlijk raamwerk. In het motorgedeelte is voorin de koelerventilator geplaatst met koelerelementen. De aan te zuigen koelerlucht wordt geregeld door de jaloezieën die aan de voorzijde van de motorhuif is geplaatst. De jaloezieën kunnen door de machinist worden versteld. Aan de weerszijden van de motorhuif zijn aan iedere zijde 7 luiken aangebracht, welke geopend kunnen worden. Hierdoor is alle apparatuur in de locomotief goed te bereiken. Op het dak zijn twee luiken aangebracht, waar door de motor en de generator uit de locomotief is te tillen. Om het koelwater op temperatuur te houden, is de locomotief voorzien van een verwarmingselement dat kan worden aangesloten op de externe depotvoeding. Het koelwater kan op deze manier ook voorverwarmd worden na een langere tijd van stilstand. De dieselmotor is van een aantal beveiligingen voorzien, zoals tegen een te hoge temperatuur van het koelwater. De dieselmotor brengt dan het toerental omlaag. Als de smeeroliedruk te laag is, dan zorgt een beveiliging dat de motor tot stilstand komt. Voor de koeling van de tractiemotoren wordt lucht door een koker geblazen, welke afkomstig is van de ventilator voorin de motorhuif. Vanuit de dieselmotor is een starre koppeling met de hoofdgenerator. De hoofdgenerator is voorzien van een start-, een afzonderlijk bekrachtigde en shuntwikkeling. De hoofdgenerator voorziet de twee tractiemotoren van Schneider-Westinghouse van spanning door de afzonderlijke bekrachtigde en shuntwikkeling. De tractiemotoren zijn in het frame opgehangen volgens de neusophanging. Dit houdt in dat de tractiemotor aan een zijde via steunlagers op de as rust en aan de andere zijde in het frame is gemonteerd. De buitenste assen worden door de tractiemotoren aangedreven. De middelste as wordt door middel van drijfstangen aangedreven. De startwikkeling zorgt voor het starten van de dieselmotor. De wikkeling wordt in serie geschakeld met het anker van de hoofdgenerator. De batterijen zorgen voor de voeding van deze hoofdgenerator die zo als seriemotor gaat werken.
Door de generator wordt ook de compressor van Westinghouse, type aangedreven. De compressor zorgt voor de benodigde lucht. Tevens worden twee hulpgeneratoren type van aangedreven. Deze zorgen voor de voeding van de batterijen en ventilator voor de koellucht.
Aan iedere zijde van de locomotief is een remcilinder aangebracht. Door middel van hefbomen wordt de lucht uit de remcilinders naar de remblokken overgebracht. In het hefboomstelsel zijn zes niet-automatische remverstellers opgenomen. Deze konden zo nodig met de hand worden bijgesteld. Een handrem werkte op alle remblokken. In de cabine zijn twee stuurstanden geplaatst. De hoofdstuurstand kijkt langs de motorhuif en de hulpstuurstand kijkt meteen op de spoorbaan uit. De hoofstuurstand is voorzien van een ampèremeter voor generatorstroom, manometers voor hoofdreservoirdruk, remcilinderdruk en treinleidingdruk, rangeerremkraan, Knorr remkraan, snelheidsmeter, start/stopknop van de dieselmotor en de rijrichtingcontroller. De hulpstuurstand, ook wel de rangeerstuurstand genoemd, is voorzien van een ampèremeter voor generatorstroom, manometer voor de remcilinderdruk, rijrichtingcontroller en rangeerremkraan. Beide stuurstanden zijn voorzien van een dodeman pedaal en tyfoonbediening. De zandstrooiers worden bediend met een drukknop op de zijwand. Aan de linkerzijde van de hoofdstuurstand is de apparatenkast aangebracht. Boven deze is kast is een meterpaneel geplaatst. Dit paneel bevat meters voor de koelwatertemperatuur, de smeeroliedruk en de toerentalmeter. De apparatenkast is ook vanuit de motorhuif te bereiken. Op deze manier kan men het rek demonteren, waarin elektronische apparatuur en relais is geplaatst. De cabine wordt verwarmd met het warme koelwater van de dieselmotor. Dit water loopt door een Clayton radiator bij de hoofdstuurstand. Daarnaast is een elektrisch verwarmde voetplaat aanwezig.
De locomotieven zijn in het olijfgroen geschilderd, net zoals de andere rangeerlocomotieven van de NS. Over de gehele lengte en breedte is de locomotief voorzien van een zandgele bies.
Inzet
De locomotieven zijn bedoeld voor de diensten op de NTM lijn in het noorden van Nederland. De locomotieven rijden vanuit Groningen naar Drachten. Vanuit Steenwijk worden Oosterwolde (-Hijkersmilde) en Gorredijk bereikt.
In het westen van Nederland rijden de locomotieven vanuit Delft naar Loosduinen en Den Hoorn op de WSM lijnen. In Loosduinen wordt er gerangeerd bij de groenteveilingen. Voor deze diensten zijn vijf locomotieven beschikbaar, waarvan er 1 in onderhoud is in de werkplaats Feijenoord. De locomotief rijdt hier op eigen kracht naar toe. In de zomer van 1957 zijn er echter maar 3 van de vijf locomotieven nodig. De vierde locomotief kan dan ook naar Feijenoord voor onderhoud. De dienstregeling voor de drie locomotieven houdt in dat de eerste locomotief in de ochtend vanuit Loosduinen naar Delft rijdt als losse locomotief om daar de stukgoedwagens op te halen. Deze worden op de diverse emplacementen geplaatst. In Monster en ’s Gravenzande worden beladen wagens meegenomen naar Poeldijk. Hier worden de treinen naar Duitsland samengesteld. Halverwege de middag is deze locomotief weer terug in Loosduinen. Aan het eind van de middag vertrekt deze locomotief met een beladen groente trein naar Bad Bentheim. De tweede locomotief vertrekt aan het begin van de middag uit Loosduinen met een beladen trein voor de richting Bad Bentheim. Een uur later vertrekt de derde locomotief met eveneens een beladen trein voor de richting Kaldenkirchen. In Delft worden beide treinen overgenomen door een NS locomotief.
Aan het begin van 1962 is nog maar 1 locomotief nodig. Deze wordt ondersteund door twee locomotoren. De locomotief verzamelt de wagens in Monster en ’s Gravenzande en brengt deze naar Poeldijk. Samen met de wagens uit Loosduinen wordt deze trein naar Delft gebracht.
Naast het rijden van de konvooitreinen, goederentrams en goederentreinen waren de locomotieven ook regelmatig te zien voor excursietreinen, welke vaak bestond uit omgebouwde rijtuigen Materieel’24.
In 1962 wordt een locomotief uit het noorden van het land naar Zwolle terug gehaald. De locomotief gaat treinen rijden naar Dedemsvaart, Harculo, Wapenveld en Wezep. Daarnaast is een locomotief in Deventer gestationeerd. Op 30 september 1962 werden de NTM lijnen Steenwijk - Oosterwolde - Hijkersmilde en Hoek Makkinga - Gorredijk gesloten. Het treinverkeer kon niet meer concurreren met de vrachtauto. De spoorlijnen waren op sommige punten ook in slechte staat, zodat de kosten van exploitatie zeer hoog was ten opzichte van de opbrengsten.
In het voorjaar van 1972 zijn de 453 en 459 actief bij rangeerwerkzaamheden nabij de Zwolse werkplaats. De 459 wordt gebruikt om treinstellen en locomotieven door de wasstraat te rijden. In juni 1972 wordt de 459 afgevoerd.
Onderhoud
De locomotieven zijn bij hun aflevering verdeeld over twee depots waar zij hun onderhoud kregen. Dit waren Feijenoord voor de locomotieven die Delft als standplaats hadden. Zwolle is de thuisbasis voor de standplaatsen Groningen en Steenwijk. Per 1 november 1971 zijn de 453, 454, 459 en 460 toebedeeld aan Zwolle. De 453, 454 en 460 krijgen hun dagelijks onderhoud in Groningen, terwijl de 459 dit in Zwolle krijgt. De 451 en 455 zijn toebedeeld aan de lijnwerkplaats Utrecht en krijgen hier ook hun dagelijks onderhoud. De 456 is toebedeeld aan de lijnwerkplaats Rotterdam Feijenoord en krijgt het dagelijks onderhoud in de werkplaats van Leidschendam. Groter onderhoud wordt in Zwolle uitgevoerd.
Revisie
Bijzondere uitvoeringen
Wijzigingen
- In 1963 is de 452 uitgerust met ATB. De locomotief is wat dat betreft een eenling gebleven, omdat de andere locomotieven niet werden voorzien van ATB. De ATB is bij de 452 in 1967 weer uitgebouwd.
- Vanaf 1963 zijn de locomotieven voorzien van blauwe zwaailichten. Op deze manier zijn de locomotieven beter zichtbaar voor het wegverkeer.
Vernummeringen
De locomotieven zijn tijdens hun loopbaan niet van nummer veranderd.
Schadegevallen
Afvoer
De eerste twee locomotieven worden in 1969 aan de kant gezet als gevolg van het teruglopende vervoer. Per 1 februari 1970 is het laatste traject (Delft - Den Hoorn) van de WSM gesloten en konden twee locomotieven gemist worden. In 1970 verdwenen de locomotieven ook van het traject Groningen - Drachten. In het vervolg wordt een locomotief serie 2400 ingezet, zodat een eenvoudigere locomotiefomloop ontstaat. Voor de locomotieven resteren vanaf dat moment nog de rangeerdiensten in Zwolle en Feijenoord. Een locomotief uit Feijenoord verricht rangeerwerkzaamheden te Den Haag SS, Utrecht en Leidschendam. Omdat dit werk ook door locomotieven serie 500 en 600 gedaan kon worden, werd daar de voorkeur aangegeven. Zij beschikken over een grotere trekkracht dan de voormalige tramlocomotieven. Omdat de Engelse locomotieven in grotere getale aanwezig was bij de NS, kon de kleine serie van 10 locomotieven gemist worden. In 1972 werden de laatste locomotieven daarop afgevoerd.
Eind juli 1969 komt de 457 aan in Tilburg. Medio november 1969 voegt de 452 zich bij de 457. Zij hebben een revisie nodig om weer in dienst te komen. Gezien de hoge kosten die daarmee samenhangen en de korte, resterende levensduur wordt besloten om de locomotieven af te voeren. Per 1 februari 1970 sluit de laatste lijn van de WSM, waarmee een einde komt aan de tramlijnen van de NS. De locomotieven worden in de rangeerdienst ingezet, waar zij al snel vervangen worden door de sterkere locomotieven uit de series 500 en 600. Daarom worden in 1970 de 452, 455, 457 en 458 aangewezen om afgevoerd te worden. De 452 en 457 staan op dat moment al aan de kant. In januari 1970 wordt de 458 aan de kant gezet en de 455 volgt in juni 1971. Eind augustus 1971 wordt de 455 bij de 452, 457 en 458 geplaatst bij de Tilburgse werkplaats. De locomotief wordt voorlopig terzijde gesteld. Op 30 september 1971 komt de 454 aan in TIlburg. In oktober 1971 worden de 452, 457 en 458 officieel afgevoerd voor sloop. De locomotieven worden in Tilburg verzameld. De 454 wordt eind november 1971 op papier terzijde gesteld. De 455 wordt in december 1971 officieel afgevoerd. De overige zes locomotieven worden in 1972 aan de kant gezet. Op 13 januari 1972 wordt als eerste van deze zes de 454 afgevoerd. Op 18 februari 1972 wordt de 456 van Feijenoord naar Tilburg overgebracht. Hier wordt de locomotief terzijde gesteld. Op 20 april 1972 wordt de locomotief officieel afgevoerd. Op 17 mei 1972 wordt de 460 terzijde gesteld. Op 13 juni 1972 wordt de 459 terzijde gesteld. De locomotief was actief rondom Zwolle om locomotieven en treinstellen door de wasstraat te rijden. Als laatste locomotief werd de 453 aan de kant gezet. Op 17 juni 1972 reed de locomotief voor het laatst met een trein in Groningen, toen hij defect raakte. Op 19 juni 1972 werd de locomotief naar Zwolle overgebracht. Hier werd de locomotief bestempeld als afgevoerd en werd op 22 juni 1972 naar Tilburg overgebracht. Hier is de locomotief terzijde gesteld. Op 8 augustus 1972 worden de geplukte locomotieven 453 + 459 + 460 door de 2201 van Tilburg naar Rotterdam Zuid Goederenstation overgebracht. Op augustus 1972 worden de drie locomotieven naar het werkplaatsterrein van Rotterdam Feijenoord overgebracht.
Sloop
De eerste locomotieven die zijn afgevoerd (452, 457, 458), worden bij sloper Koek in Mijdrecht gesloopt. Zij worden samen met rangeerlocomotief 501 op 25 november 1971 door locomotief 2410 van Tilburg overgebracht naar Uithoorn. Doordat zij grondig geplukt waren, hoefde de sloper weinig werk te doen. Medio april 1972 zijn de locomotieven 454 en 455 op het terrein van de Tilburgse werkplaats gesloopt.
Museumlocomotieven
Van de 10 gebouwde locomotieven is er één locomotief bewaard gebleven en wel de 451.
- Museum Buurt Spoorweg (MBS)
De Museum Buurt Spoorweg te Haaksbergen heeft de beschikking over de 451
451
In september 1972 wordt de 451 overgenomen door de Museum BuurtSpoorweg te Haaksbergen. De locomotief blijft uiterlijk ongewijzigd, op het bijschilderen van enkele plekken na. Bij de MBS krijgt de locomotief het nummer 11 en dit nummer wordt ook op de nummerborden van de locomotief geplaatst. De locomotief werd direct ingezet door de MBS voor het rijden van de museumtreinen en de rangeerdienst.
In 2010 wordt de locomotief aan de kant gezet, omdat de locomotief dringend aan revisie toe is. In de winter van 2012/2013 wordt de motor gereviseerd door vrijwilligers van Howden Thomassen Compressors in Rheden. Deze fabriek leverde de motoren in 1954. De motor komt aan het begin van 2013 terug bij de MBS. In de daaropvolgende maanden wordt de motor op de locomotief geplaatst. De motor is daarop geschilderd. Ook het leidingwerk rondom de motor zal geschilderd gaan worden in de kleuren zoals deze bij de NS ook zijn toegepast. Dat is blauw voor het koelwater, bruin voor de brandstof en groen voor de smeerolie. De locomotief is uitwendig ook geheel geschilderd. In december 2013 wordt de motor getest en is de motor in de locomotief geplaatst. In 2014 moet de locomotief weer dienstvaardig zijn. Op 11 februari 2014 heeft de locomotief een geslaagde proefrit gereden op het emplacement van Haaksbergen. De locomotief moet nog wel geschilderd worden. Nadat deze werkzaamheden afgerond zijn, is de locomotief in april 2014 afgeleverd na zijn revisiebeurt.
In het weekend van 10 en 11 september 2016 is de locomotief te zien tijdens de dieseldagen van de SGB in Goes.
Afleverdata
Nummer | Aflevering | In dienst | In revisie | Uit revisie | Ter zijde | Sloop(rit) |
---|---|---|---|---|---|---|
451 | 1956 | 9 augustus 1956 | 18 juli 1972 | n.v.t. (MBS) | ||
452 | 1956 | augustus 1956 | 15 november 1969 | 25 november 1971 | ||
453 | 1956 | augustus 1956 | 22 juni 1972 | 8 augustus 1972 | ||
454 | 1956 | 1956 | 13 januari 1972 | april 1972 | ||
455 | september 1956 | 1956 | 11 juni 1971 | april 1972 | ||
456 | 1956 | 1956 | 20 april 1972 | |||
457 | 1956 | november 1956 | 24 november 1969 | 25 november 1971 | ||
458 | 1956 | 1956 | 2 januari 1970 | 25 november 1971 | ||
459 | 1956 | december 1956 | 13 juni 1972 | 8 augustus 1972 | ||
460 | 1957 | 15 februari 1957 | 17 mei 1972 | 8 augustus 1972 |
Rangeerlocomotieven | ||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Cursief betekent buiten dienst bij deze vervoerder. |