Staatslijn B (Harlingen Haven - Nieuweschans)

Staatslijn B is de spoorlijn tussen Harlingen Haven en Nieuweschans via Leeuwarden en Groningen. De spoorlijn heeft een lengte van 127,6 kilometer.

Geschiedenis

Nadat in 1839 de spoorlijn tussen Amsterdam d'Eenhonderd Roe en Haarlem was geopend, gevolgd door de spoorlijn tussen Amsterdam Weesperpoort en Utrecht in 1843, werden plannen gemaakt voor een spoorlijn in het noorden van Nederland. Als uitgangspunt werd Harlingen gekozen. In die tijd was Harlingen een van de belangrijkste zeehavens van Nederland. In 1845 werd een concessie aangevraagd voor een spoorwegnet in de noordelijke provincies. Dit net zou beginnen in Harlingen en zou verbonden worden met Groningen, Oldenburg en Bremen. Ook werd een aftakking naar Delfzijl gepland. Men verwachte een belangrijke rol voor deze spoorlijn met de doorvoer van goederen naar Duitsland. Door de Nederlandse regering werd de concessie echter geweigerd. In Duitsland zou er nog geen aansluiting zijn. Daarnaast lag het Koninkrijk Hannover dwars. Zij zagen geen heil in de spoorlijn en wilden een spoorlijn vanaf Osnabrück naar Emden. In 1857 wordt een spoorwegplan gepresenteerd. De Nederlandse regering besluit om dringend gewenste spoorlijnen aan te leggen. De spoorlijn vanuit Harlingen naar de Duitse grens valt ook onder deze spoorlijnen. Staatsaanleg was op dat moment echter nog uit den boze. De noordelijke spoorlijn zou vallen onder de concessie die is aangevraagd door baron Sloet en jonkheer P.A Reuchlin voor de Noorderspoorweg. De Tweede Kamer verwierp echter in 1859 het wetsontwerp. De plannen om de Noorderspoorweg en de spoorlijnen ten zuiden van de grote rivieren vonden ook geen doorgang. Deze plannen werden door de Eerste Kamer verworpen in februari 1860. Na de val van het kabinet Rochussen komt het gematigde kabinet Van Hall - Van Heemstra aan de macht. Een nieuw wetsontwerp voor de aanleg van spoorlijnen op staatskosten werd ingediend. Deze wet is aangenomen op 18 augustus 1860 door de Eerste Kamer van de Staat der Nederlanden. Samen met negen andere spoorlijnen maakt de aanleg van Staatslijn B onderdeel uit van de eerste Staatsaanleg van spoorwegen in Nederland. De aanleg van spoorwegen vanuit de overheid was bedoeld om de achterstand die Nederland had op het gebied van spoorwegaanleg enigszins in te halen. Met de aanleg van de spoorlijnen ontstaat een uitgebreid netwerk tussen bijna alle grote Nederlandse steden. Dit netwerk vormt nog altijd voor een belangrijk deel de ruggengraat van het Nederlandse spoorwegnet. Door vooral gebruik te maken van standaardontwerpen en -bestekken kunnen alle spoorlijnen relatief snel worden aangelegd. Staatslijn B wordt aangelegd van Harlingen naar de Duitse grens. In eerste instantie zou de spoorlijn naar Aschendorf worden aangelegd. Later verviel Aschendorf en werd vervangen door een punt aan de lijn tussen Rheine en Emden in overleg met het Koninkrijk Hannover. Op 17 juli 1860 werd het wetsontwerp goedgekeurd door de Tweede Kamer. Na de goedkeuring door de Eerste Kamer is de aanleg van de spoorlijn goedgekeurd. De exploitatie was echter nog niet geregeld. Dit gebeurde pas in 1863, in het tweede kabinet Thorbecke. Er wordt gekozen voor particuliere exploitatie op de spoorlijnen die door de Nederlandse staat worden aangelegd. Dit wordt de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen.

In 1996 worden er gelden beschikbaar gesteld om het baanvak tussen Nieuweschans en Leer te vernieuwen. De Deutsche Bahn ligt echter dwars om het baanvak te vernieuwen vanwege de hoge onderhoudskosten en de verlieslatende exploitatie. In 1998 wordt een overeenkomst gesloten tussen de provincie Groningen, de deelstaat Nedersaksen en de Deutsche Bahn, waarbij de drie partijen verantwoordelijk zijn voor de exploitatiekosten. De deelstaat Nedersaksen zal de onderhoudskosten voor haar rekening nemen. Door het sluiten van deze overeenkomst kan het verzakte baanvak opgeknapt worden. Deze werkzaamheden zullen tot 2000 duren. Na het afronden van deze werkzaamheden bedraagt de baanvaksnelheid 120 kilometer per uur en mag het baanvak weer door goederentreinen worden bereden. Per dag zullen er zes slagen gereden gaan worden tussen beide plaatsen.

Aanleg

In 18 begint de aanleg van de spoorlijn vanuit Harlingen naar Leeuwarden.

Beveiliging

De beveiliging is een VPI beveiliging met een VPT procesleiding.

Op 4 mei 1998 komt de nieuwe beveiliging in dienst tussen Leeuwarden en Groningen. De verdubbeling tussen Veenwouden en Grijpskerk is alleen qua beveiliging in dienst gekomen. Het tweede spoor werd echter meteen weer buiten dienst genomen, omdat het nog niet afgewerkt was. Alleen het station van Buitenpost was dubbelsporig in dienst, zodat hier gekruist kan worden. Dit zorgde echter voor vertraging op het traject, oplopend tot een half uur. Om de vertraging weg te werken, werd dan een slag opgeheven. Op 9 mei 1998 komt het gedeelte tussen en in dienst. Op 24 mei 1998, het begin van de dienstregeling 1998/1999 komt het dubbelspoor volledig in dienst.

In Franeker wordt in juli 2015 de laatste restanten van het goederenemplacement gesaneerd.

Op 24 juni 2016 wordt begonnen met het vervangen van de Ter Plaatse Bediende Relaisbeveiliging (TBRP) door Vereenvoudigde Centrale Verkeersleiding (VCVL). Op 28 juni 2016 komt deze nieuwe beveiliging in dienst. De kruisingstations van Dronrijp en Franeker blijven de vaste aankomstsporen houden. Na vertrek van een trein gaat het wissel terug naar de voorkeursstand en komt het sein weer veilig als het vaste aankomstspoor vrij is. Tussen Harlingen Haven en Harlingen wordt sein 1100 verplaatst naar voor de brug over de Sudergracht gezien vanuit Harlingen Haven. Dit sein is zowel een uitrijsein als inrijsein. Voor de verplaatsing was het nodig om de brug te sluiten voordat een rijweg ingesteld kon worden. Nu kan er al vast een rijweg uit de haven naar Harlingen worden ingesteld, als de brug nog niet gesloten is. De maximumsnelheid tussen Harlingen Haven en Leeuwarden blijft 100 kilometer per uur. Alle overpaden die op het traject aanwezig zijn op de stations worden voorzien van overwegbomen. De infrarood afstandsbedieningen en de sleutelkastjes op het station voor de TPRB worden verwijderd. In Dronryp wordt het onbewaakte overpad verplaatst en verbreed. Het overpad wordt ook voorzien van overwegbomen.

Stations

Harlingen Haven

Harlingen

Leeuwarden Achter de Hoven

De oude stopplaats lag op kilometer punt 27,1 bij de overweg met de straat Achter de Hoven. De stopplaats had een perron. Bij de overweg stond wachtpost 26. Het in 1954 nieuw geopende halte heeft twee perrons in bajonetligging en ligt bij kilometer punt 27,9 bij de overweg met de Julianastraat. Bij de overweg stond wachtpost 27.

Ouddeel

De halte ligt op kilometerpunt 31,3 en werd uitsluitend bediend door de tram van de NTM. De halte werd gesloten op 19 mei 1940.

Ingebruikname

Op 27 oktober 1863 wordt het eerste gedeelte van de spoorlijn tussen Harlingen en Leeuwarden in gebruik genomen. Op 1 juni 1866 volgt de ingebruikname van het deel tussen Leeuwarden en Groningen. In 1868 wordt in twee gedeelten het traject tussen Groningen en Nieuweschans geopend. Op 1 mei 1868 is het deel tussen Groningen en Winschoten in gebruik genomen, gevolgd door het deel tussen Winschoten en Nieuweschans op 1 november. Pas op 26 november 1876 wordt de spoorlijn doorgetrokken naar de grens.

Dienstregeling

Zowel treinen als trams hebben gebruik gemaakt van (gedeelten) van de spoorlijn.

Trein

Met ingang van de dienstregeling 1998/1999 op 24 mei 1998 zouden er sneltreinen gaan rijden tussen Leeuwarden en Groningen met DM'90. Vanaf 12 januari 1998 is er een proefbedrijf verreden met vijf treinstellen. Er zullen vier treinstellen dienst doen in de serie 8600 (Leeuwarden - Groningen). Het vijfde treinstel is reserve. Vanwege beperkingen in snelheid en infrastructuur wordt de inzet van sneltreinen uitgesteld tot 26 september 1998. Alle geldende beperkingen worden dan opgeheven. Vanaf juni 1999 gaat NoordNed de dienstregeling uitvoeren in de provincie Friesland. Dit zal ook gebeuren tussen Leeuwarden en Groningen, hoewel dit traject niet is aanbesteed. Vanaf mei 2000 gaat NoordNed ook in de provincie Groningen rijden.

In de tweede helft van 2019 zal het mogelijk zijn om een tweede sneltrein te rijden tussen Groningen en Leeuwarden. Hiervoor zijn diverse aanpassingen nodig. Tussen Zuidhorn en Hoogkerk moet het spoor over een lengte van 8 kilometer verdubbeld worden. Bij deze verdubbeling zal rekening worden gehouden met een eventueel te bouwen station in Hoogkerk. Daarnaast moet de snelheid verhoogd worden, perrons aangepast en het vervangen van overwegen door tunnels in Hardegarijp en Groningen. In Leeuwarden moet de perroncapaciteit vergroot worden en in Zuidhorn moet een keerspoor worden aangelegd. Hier kunnen dan spitstreinen uit Groningen keren.

Tram

Op 1 mei 1913 begon de NTM met een tramdienst tussen Leeuwarden en Drachten via Veenwouden. Deze tram stopte incidenteel op verzoek voor arbeiders van de fabrieken aan de Willem Lodewijkstraat bij wachtpost 26. De halte Ouddeel werd eveneens door de tram aangedaan en niet door treinen van de SS. Vanwege het grote aantal arbeiders dat werkzaam was rondom Achter de Hoven, kwam al snel de vraag of de tram vast bij wachtpost 26 kon gaan stoppen voor het vervoer van de arbeiders. Na overleg tussen de NTM en SS werd besloten om aan de vraag te voldoen en vanaf 5 juli 1915 werd Achter de Hoven een stopplaats voor enkele trams per dag die rond de ploegenwissel in de fabrieken daar gingen gingen stoppen. Op 19 april 1940 werd aangekondigd dat de haltes Achter de Hoven en Ouddeel per 19 mei 1940 worden gesloten. De NTM wilde het gehele personenvervoer gaan staken in 1940, maar het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werd dit besluit uitgesteld. De trams bleven nog doorrijden voor zo veel als dat kon en ook bij wachtpost 26 werd er weer gestopt. Op 5 oktober 1947 zijn alle tramdiensten rondom Leeuwarden gestaakt. Op dat moment reed de NTM dagelijks nog maar twee slagen tussen Leeuwarden en Drachten. Op 20 oktober 1947 reed de tram voor het laatst naar Veenwouden.