Spoorlijn Boxtel - Wesel

Door de NBDS (Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg-Maatschappij) wordt een spoorlijn aangelegd als onderdeel van de verbinding Londen - Berlijn - Sint-Petersburg. De spoorlijn is gelegen in zowel Nederland als Duitsland. Het Nederlandse deel van de spoorlijn staat bekend als 'Duits Lijntje'.

Geschiedenis

Op 17 januari 2019 worden de restanten van de spoorlijn tussen Boxtel en de Zuid-Willemsvaart bij Veghel door ProRail verkocht aan de gemeenten Boxtel en Meierijstad. De twee gemeenten willen het baanvak zoveel als mogelijk is behouden in de huidige staat. Tussen Maashorst en het Groene Woud zal een fietsroute worden aangelegd. In Boxtel zal een deel verdwijnen als gevolg van de verbreding van de Keulsebaan. In mei 2019 wordt een deel van de voormalige spoorlijn gebruikt voor het laden en lossen van ballast tijdens grootschalige werkzaamheden rondom Boxtel. In oktober 2019 wordt het aansluitwissel in de spoorlijn in Boxtel verwijderd.

Planning

De

In het voorjaar van 1945 wordt er voor de beveiliging gebruik gemaakt tussen Gennep en Hassum van een systeem met lastgevingen. Bij iedere post krijgt de machinist een lastgeving om het blok binnen te kunnen rijden. Bij Hommersum Junction is de lastgeving geklemd in een koperen ring. Door de wachter wordt deze ring al rijdend overhandigd aan de machinist, waarbij de laatste zijn arm door de ring kon steken. In Gennep is het Militairy Railway signaling in gebruik. Dit zijn borden aan blikken platen, waarbij de ene zijde groen is en de andere zijde rood. Hiermee kunnen combinaties gemaakt worden die aangeven of een trein mag doorrijden, moet stoppen of tot aan de post moeten rijden.

Aanleg

De aanleg van de spoorlijn begint in 187.

Beveiliging

Bruggen

In de spoorlijn zijn diverse bruggen gebouwd ter overspanning van kanalen en rivieren. Bij Veghel is een brug over de Zuid-Willemsvaart gebouwd en is bij Gennep een brug over de Maas gebouwd.

Zuid-Willemsvaart

Om de scheepvaart niet te herinneren, wordt over de Zuid-Willemsvaart een draaibrug aangelegd. Op deze manier worden kosten bespaard om een hoge brug te bouwen. De brugwachter opent de brug handmatig, staand op de middenpijler. Vanwege de grotere schepen wordt in 1921 de draaibrug vervangen door een langere ophaalbrug Deze moet met handkracht worden geopend. In 1968 wordt de brug vervangen door een elektrisch bedienbare brug. Na beëindiging van het spoorvervoer in 2005, wordt de brug in de hoogste stand vergrendeld. In 2014 is de brug verwijderd vanwege de verbreding van de Zuid-Willemsvaart. De brug wordt geplaatst op de Noordkade in Veghel en door de Stichting Industrieel Erfgoed Meierij opgeknapt. In januari 2021 is de ophaalbrug en aanbrug herbouwd op het voormalige emplacement van Veghel als monument. Er zal een waterpartij onder de brug worden aangelegd, alsmede een stuk spoor.

Maasbrug

Door de NBDS wordt op 18 opdracht gegeven tot de bouw van een spoorbrug over de Maas tussen Oeffelt en Gennep. De brug is ontworpen door . De pijlers voor de brug worden voor een bedrag van ƒ gebouwd door . De pijlers zijn opgebouwd uit bakstenen met een natuursteen bekleding. Om de pijlers te kunnen bouwen in de rivierbedding, word gebruik gemaakt van houten hulppijlers. De derde pijler bevat een holle ruimte waar in geval van een dreigende oorlog explosieven geplaatst kunnen worden. Door deze explosieven kan de brug deels worden opgeblazen en de opmars van de aanvallende troepen worden vertraagd. De brug wordt gebouwd door Société Anonyme John Cockerill voor een bedrag van ƒ . De brug is geschikt voor enkelspoor, maar pijlers laten een tweede brug toe om een dubbelsporige overspanning te krijgen. De brug bestaat uit hoofdoverspanningen met een lengte van meter. De overspanning is uitgevoerd als een . Over de uiterwaarden aan de zijde van zijn aanbruggen gebouwd, met elk een lengte van 37,24 meter. Op 22 november 1871 wordt de eerste steen voor de brug gelegd. De brug wordt geopend op 24 mei 1874.

In 1930 wordt de brug verhoogd om meer ruimte te kunnen bieden aan de scheepvaart. De brug wordt met 2,5 meter verhoogd.

Als op 10 mei 1940 de Duitse leger binnenvalt, wordt de brug niet opgeblazen en komt daardoor ongeschonden in handen van de Duitsers. Op de brug worden planken neergelegd om zo met auto's over te kunnen steken. Via deze brug wordt veel materieel vanuit Duitsland naar Nederland vervoerd. Treinen kunnen nog beperkt over de brug rijden. Door de Duitsers wordt de brug op 18 september 1944 opgeblazen. De brug raakt hierbij ernstig beschadigd. Pas op 12 februari 1945 wordt begonnen met de bouw van een tijdelijke baileybrug gebouwd. De Royal Engineers bouwen de baileybrug. Deze brug is nodig vanwege operatie Veritable om de geallieerde legers de Rijn over te kunnen laten steken. Door het hoge water wordt dit de langste baileybrug die tijdens de Tweede Wereldoorlog is gebouwd. De totale lengte is 1.222 meter. De baileybrug wordt op 20 februari 1945 in gebruik nemen. Tegelijkertijd wordt begonnen aan het bouwen van een noodbrug. De oude brugdelen worden verwijderd. De werkzaamheden worden uitgevoerd door de 167^th Railway Bridging Company and 600^th Railway Construction Company. De noodbrug is op 31 maart 1945 gereed en wordt op 1 april 1945 in gebruik genomen.

De spoorbrug wordt hersteld en op juli 1950 in gebruik genomen. Er wordt gebruik gemaakt van een brugdeel van de oude IJsselburg in Zutphen. Ten noorden van de brug wordt in 195 op de brede pijlers een brug voor het wegverkeer gebouwd. Deze verkeersbrug wordt op 17 mei 1955 in gebruik genomen. Het treinverkeer over deze brug rijdt tot mei 1971. De brug wordt gesloten vanwege de slechte staat. In 1973/1974 is de spoorbrug afgebroken.

Opening & ingebruikname

De spoorlijn wordt op 15 juli 1873 geopend.

Wijzigingen

• In 1954 wordt bij Gennep een nieuwe brug over de Maas aangelegd.

• In 1995 wordt de gelijkvloerse kruising in de A2 vervangen door een , waarmee de laatste overweg in een snelweg in Nederland wordt vervangen.

Stations

Aansluitingen

• In oktober 1944 wordt een plan ontworpen voor een militaire spoorlijn van Nijmegen naar Gennep. Ter hoogte van kilometerpunt 50,367 bij het buurtschap De Looi wordt een tijdelijke spoorlijn aangelegd richting Gennep, deels langs de tramlijn van de Maas Buurt Spoorweg. De aansluiting bij Gennep krijgt de naam Hommersum Junction. De aansluiting op de Maaslijn ligt ter hoogte van kilometerpunt 23,6, bij het station van Mook. De aanleg geschiedt door het Britse leger onder leiding van de 152^nd Railway Construction Company, met als leidinggevende officier Laurence Edward Hawkins. De aanleg van de spoorlijn begint op 12 februari 1945 en drie weken later al, op 8 maart 1945, wordt de spoorlijn met de naam Hawkins Link in gebruik genomen. De spoorlijn heeft een lengte van 13,5 kilometer. De aanleg van de tijdelijke spoorlijn wordt ingegeven door het feit dat de spoorlijn richting Kleve niet bruikbaar is, omdat de spoorlijn zwaar beschadigd is geraakt door beschietingen en deels onder water staat. Dankzij deze tijdelijke spoorlijn is het mogelijk om goederen per spoor vanuit de haven van Antwerpen richting Duitsland te kunnen vervoeren. De treinen rijden vanuit 's-Hertogenbosch via een tijdelijke spoorlijn richting Mook-Middelaar en de Hawkins link bij Mook-Middelaar naar het Duitse Goch. Het treinverkeer wordt geregeld door militairen van de 182^nd Railway Operating Company. Voor de bewaking van de spoorlijn en spoorwegovergangen wordt gebruik gemaakt van de bakken van gesloten wagons. Deze worden ingericht als wachtpost. Deze staan opgesteld bij de spoorwegovergangen met de Groesbeekseweg, de wisselplaats Forrest Loop en bij de aansluiting Hommersum Junction. Vanuit deze posten worden de treinen doorgemeld aan de volgende post. De machinist van een langsrijdende trein moet een koperen staf in ontvangst nemen van de blokwachter en deze staf bij de volgende wachter afgeven. De staven worden in een bloktoestel geplaatst, waarmee de volgende staf kan worden vrijgegeven. Bij de Driekronenstraat is een wisselplaats met kruisingsspoor. Deze heeft de naam Forest Loop. Bij Forest Loop en Hommersum Junction is het Militairy Railway signaling in gebruik. Dit zijn borden aan blikken platen, waarbij de ene zijde groen is en de andere zijde rood. Hiermee kunnen combinaties gemaakt worden die aangeven of een trein mag doorrijden, moet stoppen of tot aan de post moeten rijden. Op 5 mei 1945 neemt de NS de bewaking van overwegen over van het 182^nd Railway Operating Company, op 14 mei 1945 wordt het onderhoud van de spoorbaan overgedragen en op 11 juni 1945 de gehele exploitatie. Het kruisingsspoor Forest Loop wordt hernoemd naar Milsbeek en Hommersum Junction in Gennep Aansluiting. Het vervoer over de spoorlijn is dan al drastisch terug gelopen. In het najaar van 1945 wordt de wissels bij Milsbeek vastgezet en is het niet noodzakelijk om de post 24 uur per dag te bemannen. Een paar weken later geldt dit ook voor Gennep Aansluiting. De Britten verwachten wel dat in geval van nood binnen 3 uur de posten weer bemand kunnen worden. Het treinverkeer wordt in 1945 stilgelegd. In de winter van 1945/1946 wordt het dijklichaam ter hoogte van Ottersum weggespoeld door het hoge water van rivier de Niers. Na deze overstroming wordt de Hawkins Link buiten gebruik gesteld en het treinverkeer wordt definitief gestaakt. In december 1945 wil de gemeente Ottersum weten wat de NS voor plannen heeft met de spoorlijn. De spoorlijn sluit enkele wegen in de gemeente af en de gemeente wil deze wegen weer in gebruik nemen. In januari 1946 krijgt de NS toestemming om de spoorlijn op te breken van de Britse autoriteiten. Op 16 februari 1946 laat de Nijmeegse aannemer A.M. Stuij aan de dienst Weg en Werken van de NS weten interesse heeft om de spoorlijn op te breken. De lokale hoofdinspectie is akkoord met het opbreken, maar het centrale gezag in Utrecht van de NS wil echter dat de opbraak in eigen beheer gebeurd of na een aanbesteding. In maart 1946 wordt een aanbesteding gehouden, waarbij Stuij alsnog de laagste inschrijver is. Tussen april en de zomer van 1946 wordt de spoorlijn in zijn geheel opgebroken en opgeruimd. Aan het begin van 1947 zijn er plannen om de Hawkins lijn in gewijzigde vorm opnieuw aan te leggen door de NS. De aansluiting op de voormalige NBDS spoorlijn bij Hommersum zou in westelijke richting lopen in plaats van oostelijk om zo Gennep te bereiken. Hiermee is het mogelijk om de papierfabriek in Gennep te bereiken. Met dit plan is het niet nodig om de noodbrug over de Maas bij Gennep te vervangen door een nieuwe brug. Het spoor vanaf Gennep richting Duitsland is dan al opgeheven. In 1949 worden de plannen bijgewerkt naar de laatste stand van zaken. Aan het begin van 1950 wordt toch afgezien van deze nieuwe spooraansluiting naar de NBDS spoorlijn. De kosten voor de aanleg van deze spoorlijn vallen hoger uit dan het vervangen van de noodbrug.

Dienstregeling

Vanaf 1 april 1945 kunnen treinen rechtstreeks vanuit Antwerpen via Boxtel naar Duitsland rijden.

In 1950 rijdt de laatste reizigerstrein.

In 2004 rijdt de laatste goederentrein naar Veghel. Op 28 maart 2005 rijden treinstel 42 van Syntus en stoomlocomotief van pendelritten tussen Boxtel en Veghel.

Ongevallen

• In de nacht van 28 op 29 juli 1940 botsen de stoomlocomotieven 2114 + 3932 op stoomlocomotief 3916 ter hoogte van Beugen. De 2114 + 3932 zijn onderweg als trein 2581 van Boxtel naar Gennep. De 3916 is onderweg met trein 2592 van naar Boxtel. Ter hoogte van Kruispunt Beugen moeten de treinen elkaar kruisen. Trein 2581 arriveert als eerste bij het perron. De trein moet langs spoor 2 stoppen. De trein rijdt echter door. Trein 2592 was op dat moment Oeffelt al gepasseerd en kon daar niet meer worden tegen gehouden. Ten oosten van het station botsen de twee treinen op elkaar. De drie locomotieven worden op 30 juli 1940 naar de Tilburgse werkplaats overgebracht om hersteld te worden. De 3916 komt op 28 augustus 1940 weer in dienst, gevolgd door de 3932 op 30 augustus. De 2114 komt als laatste op 25 september 1940 na herstel weer in dienst. Op 30 juli 1940 is het baanvak weer hersteld en in dienst genomen. Bij het ongeval komen 6 militairen om het leven, er raken 34 militairen zwaar gewond en 16 militairen licht gewond.

Sluiting & opbraak

Het treinverkeer tussen Gennep en Goch wordt vanaf 1938 afgewikkeld over het zuidelijke spoor. Het noordelijke spoor wordt buiten dienst gesteld, maar nog niet direct opgebroken. De opbraak van dit spoor volgt in de tweede helft van 1945.

Het internationale treinverkeer keert na de Tweede Wereldoorlog niet meer terug. Voor het reizigersvervoer sluit de spoorlijn op 1950 tussen Boxtel en Veghel.

In 1972 wordt het goederenvervoer tussen Mill en Gennep gestaakt. Eind 1973 wordt begonnen met de opbraak van de spoorlijn. Het emplacement van Gennep, de brug over de Maas en het traject tussen Kruispunt Beugen en Gennep wordt opgebroken. Begin 1974 zijn de werkzaamheden afgerond. In het voorjaar van 1978 wordt het spoor tussen Uden en Kruispunt Beugen opgebroken. Ook de verbindingsboog vanuit Oeffelt naar Cuijk wordt opgebroken. In april 1978 is het gedeelte kruispunt Beugen - kruispunt Beugen Aansluiting geheel opgebroken.

Begin mei 2005 is het puntstuk van het aansluitwissel in Boxtel naar de spoorlijn verwijderd. In 2008 krijgt het traject tussen Boxtel en Veghel de status 'in onbruik geraakt'. In mei 2019 is het aansluitwissel naar de spoorlijn in Boxtel geheel verwijderd.

Bronnen, Referenties en/of Voetnoten Militaire spoorlijnen bij Nijmegen - V.M. Lansink en J.M. ten Broek - Maandblad: Op de Rails, 93e jaargang - juli 2025 Blz: 334-343 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321 Militaire spoorlijnen bij Nijmegen - V.M. Lansink en J.M. ten Broek - Maandblad: Op de Rails, 93e jaargang - augustus 2025 Blz: 390-397 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321