Bolkoprijtuigen

In 1935 werden 8 stalen rijtuigen afgeleverd voor internationaal verkeer met eerste, tweede en derde klas. In 1937 volgden 12 rijtuigen derde klasse en in 1939 werden nog eens 10 rijtuigen eerste en tweede klas in dienst gesteld.

Geschiedenis

Door Europese afspraken om geen reizigers meer in houten rijtuigen te vervoeren, werden 8 rijtuigen geleverd in 1935. De rijtuigen verschilden nogal van hun voorgangers. Zo bezaten de rijtuigen afgeronde hoeken en waren zij volledig gelast in plaats van voorzien klinknagels. Hierdoor verkregen zij een stroomlijnvorm en werd hun luchtweerstand verminderd. Dit paste in het moderne beeld van de nieuwe spoorwegen met de introductie van de dieseltreinstellen een jaar eerder. Door de groei van het aantal reizigers, werden in de daarop volgende jaren nog eens 22 rijtuigen in dienst gesteld.

De rijtuigen voldoen aan vele normen van de diverse spoorwegmaatschappijen die in Europa actief zijn. De rijtuigen zijn inzetbaar in vele landen, zoals België, Duitsland, Frankrijk en Italië.

Technische gegevens

Het rijtuig eerste/tweede klasse heeft de beschikking over 50 zitplaatsen. Het rijtuig derde klasse heeft de beschikking over 72 zitplaatsen. De rijtuigen zijn bij Werkspoor gebouwd.

Uitvoering

De rijtuigen zijn de eerste rijtuigen die volledig gelast zijn. De rijtuigbak en het onderstel zijn als een geheel uitgevoerd en vast gelast in plaats van geklonken. Hierdoor wordt een stijf geheel verkregen, dat ook zelfdragend is. Door deze constructie is een aanzienlijke gewichtsbesparing gerealiseerd. De koppen hebben een ronde vorm gekregen voor de stroomlijnvorm. De rijtuigen zijn voorzien van vouwbalgen om reizigers gemakkelijk van het ene naar het andere rijtuig te laten lopen. Aan de bovenzijde van de kopse kanten zijn de sluitseinijzers geplaatst. Deze zijn hoog geplaatst om mee te kunnen rijden in het internationale verkeer. In de binnenlandse dienst werden de sluitseinijzers in midden hoog opgehangen. De vloer van de eerste rijtuigen bestaat uit twee lagen grenenhout met een isolatielaag in het midden. Hierop was een linoleum laag aangebracht als vloerbedekking. Bij de later gebouwde rijtuigen zijn de vloeren niet meer volledig van hout gemaakt. De vloeren werden gemaakt met ribbelplaten. Hierdoor werd de constructie steviger en konden de dwarsverbindingen vervallen.

De rijtuigen kunnen verwarmd worden door middel van elektriciteit of door stoom. Onder het rijtuig wordt de lucht verwarmd door middel van elektriciteit en onder de banken het rijtuig ingeblazen. De elektrische verwarming is geschikt voor 1.500 Volt en 3.000 gelijkspanning en 1.000 Volt wisselspanning. De stoom wordt door de stoomleiding vanaf de locomotief het rijtuig ingeblazen.

Bij de aflevering van de rijtuigen zijn zij donkergroen geschilderd. Het dak is in een lichte kleur geschilderd en de schortplaten zijn donkergrijs. Vanaf 1939 werden de daken in een donkere kleur geschilderd, om zo minder op te vallen vanuit de lucht. Halverwege de jaren ’50 werd de donkergroene kleur vervangen door het Berlijns blauw.

ABC 7301 - ABC 7308

Het rijtuig heeft de beschikking over 10 coupés. Deze coupés zijn verdeeld in een coupé eerste klas met 4 zitplaatsen, een coupé die variabel is voor eerste of tweede klas. Deze biedt plaats aan zes personen. Er zijn twee coupés tweede klas met in totaal 12 zitplaatsen en tenslotte zes coupés derde klas met in totaal 48 zitplaatsen. Deze coupés zijn afsluitbaar en te bereiken via een zijgang. Aan een zijde, op het balkon, is een toilet geplaatst.

De banken in de eerste klas zijn opgebouwd uit een onderzitting met springveren. Op de zittingen zijn omkeerbare kussens geplaatst. Deze kussens zijn gevuld met paardenhaar en overtrokken met roodbruin trijp met verticale, zwarte strepen. De onderzijde is voorzien van roodbruin leerdoek. De banken in de tweede klas bestaan ook uit een onderzitting met daarop kussens. Deze zijn echter niet omkeerbaar. Ook deze kussens zijn gevuld met paardenhaar. Zij zijn overtrokken met bronsgroen trijp en verticale, zwarte strepen. De zijwanden in deze coupés waren voorzien van hetzelfde trijp als dat op de banken was aangebracht. De banken in derde klas bestaan niet meer uit hout, maar zijn opgebouwd uit een frame. Deze is bekleed met linnen en gevuld met paardenhaar. Dit was omtrokken met bruin leerdoek. Dit leerdoek was ook op de wanden, rugleuning en het hoofdkussen geplakt. Boven alle zitplaatsen zijn spiegels en fotolijsten aangebracht. De binnendeuren zijn van blank gelakt berkenhout. Het dak is mat wit geschilderd. Het overige lijstwerk is blank gelakt teakhout.

AB 7401 - AB 7410

Het rijtuig heeft de beschikking over 9 coupés. Deze coupés zijn verdeeld in twee coupés eerste klas met elk 4 zitplaatsen. Een coupé die variabel is voor eerste of tweede klas. Deze biedt plaats aan zes personen. Zes coupés zijn ingericht voor de tweede klas en bieden elk 6 reizigers een zitplaats. Deze coupés zijn afsluitbaar en te bereiken via een zijgang. Aan beide zijden van het rijtuig is op het balkon een toilet geplaatst.

De banken in de eerste klas zijn opgebouwd uit een onderzitting met springveren. Op de zittingen zijn omkeerbare kussens geplaatst. Deze kussens zijn gevuld met paardenhaar en overtrokken met roodbruin trijp met verticale, zwarte strepen. De onderzijde is voorzien van roodbruin leerdoek. De banken in de tweede klas bestaan ook uit een onderzitting met daarop kussens. Deze zijn echter niet omkeerbaar. Ook deze kussens zijn gevuld met paardenhaar. Zij zijn overtrokken met bronsgroen trijp en verticale, zwarte strepen. De zijwanden in deze coupés waren voorzien van hetzelfde trijp als dat op de banken was aangebracht. Boven alle zitplaatsen zijn spiegels en fotolijsten aangebracht. De binnendeuren zijn van blank gelakt berkenhout. Het dak is mat wit geschilderd. Het overige lijstwerk is blank gelakt teakhout.

C 7201 - C 7222

Het rijtuig heeft de beschikking over 10 coupés derde klas. Elke coupé beschikt over 8 zitplaatsen. Tussen de zitplaatsen zijn opklapbare armleuningen geplaatst. Deze coupés zijn afsluitbaar en te bereiken via een zijgang. Aan beide zijden van het rijtuig is op het balkon een toilet geplaatst.

De banken in deze rijtuigen bestaan niet meer uit hout, maar zijn opgebouwd uit een frame. Deze is bekleed met linnen en gevuld met paardenhaar. Dit was omtrokken met bruin leerdoek. Dit leerdoek was ook op de wanden, rugleuning en het hoofdkussen geplakt. Boven alle zitplaatsen zijn spiegels en fotolijsten aangebracht. De binnendeuren zijn van blank gelakt berkenhout. Het dak is mat wit geschilderd. Het overige lijstwerk is blank gelakt teakhout.

Inzet

Na hun aflevering, reden de rijtuigen mee in de internationale treinen in geheel Europa samen met de ‘ovalen ramen rijtuigen’ en andere buitenlandse rijtuigen. Deze inzet duurde tot aan het eind van de jaren ‘50.

Na de oorlog reden een aantal rijtuigen mee in de binnenlandse dienst over de lange afstand. Vanuit het westen (Amsterdam/ Den Haag/Rotterdam) werd Groningen, Enschede en Maastricht bereikt. In deze treinen reden de rijtuigen samen met de nieuwe Plan D rijtuigen.

Vanaf 1957 reden de meeste rijtuigen in de binnenlandse dienst. Zij waren uit het internationale verkeer terug getrokken en vervangen door modernere rijtuigen.

Aan het eind van hun loopbaan in de jaren ’60, werden de rijtuigen vooral gebruikt als versterkingsrijtuig en voor speciale treinen.

Revisie

Bij revisies werd het bruine leerdoek vervangen door . De kleur bruin kwam niet meer terug.

Bij de revisiebeurten die vanaf 1956 aan de rijtuigen werden gegeven werd de donkergroene kleur vervangen door het donkere Berlijns blauw. Hierin werd al het getrokken reizigersmaterieel geschilderd, inclusief de elektrische locomotieven.

Bijzondere uitvoeringen

• In 1940 wordt het rijtuig ABC 7301 gevorderd als salonrijtuig voor de Duitse rijkscommissaris Seyss-Inquart. Hierbij wordt het interieur aangepast en krijgt het rijtuig het nummer A 7001. Het interieur is een ontwerp van Sybold van Ravesteyn.

Wijzigingen

• In 1939 werden vanwege de oorlogsdreiging de lichte daken van de rijtuigen in een donkere kleur geschilderd. Op deze manier vielen de rijtuigen minder snel op vanuit de lucht. Na de oorlog werden deze soms wit geschilderd. Andere daken bleven hun donkergrijze kleur behouden.
• In 1947 werden nieuwe klasse borden op de rijtuigen geplaatst. De borden met een witte ondergrond en zwarte cijfers hebben nu een zwarte ondergrond en witte cijfers. Voor de borden met een zwarte ondergrond en witte cijfers geldt het omgekeerde.

• Halverwege de jaren ’50 werden de donkergroene rijtuigen in het donkerblauw geschilderd met gele biezen en een donkergrijs dak.
• Vanwege de klasse ophoging in 1956 werden de AB rijtuigen veranderd in A rijtuigen, de ABC rijtuigen werden AB rijtuigen, waarbij de voormalige eerste en tweede klas eerste klas werd en het derde klas deel werd tweede klas. De C rijtuigen werden B rijtuigen. De klasse borden werden hoger opgehangen.
• Tijdens de revisiebeurt die vanaf 1956 wordt uitgevoerd, worden de rijtuigen donkerblauw geschilderd met gele biezen.
• Vanaf 1957 krijgen de eerste klas rijtuig een gele streep boven de ramen om de eerste klas op te laten vallen.
• Bij de terugtrekking uit het internationale verkeer vanaf 1958 verliezen de rijtuigen hun RIC teken.
• In 1959 worden de 7 AB rijtuigen verbouwd tot BD rijtuig. Hierbij wordt een coupé vervangen door een conducteursafdeling en drie aansluitende coupés worden ingericht als bagageafdeling. De zes voormalige derde klas coupés blijven gehandhaafd als tweede klas coupé. De rijtuigen kregen als enige van hun serie elektrische sluitseinen en de seinijzers werden verwijderd. Voor de ventilatie werden op de rijtuigen vier dak ventilatoren geplaatst.

Meetrijtuig

Er zijn twee rijtuigen verbouwd geweest als meetwagen.

ABC 7301

In 1952 krijgt het salonrijtuig A 7001 een functie als meetrijtuig voor de Dienst Weg en Werken. Het kreeg hierbij het nummer 176 103. Na invoering van het UIC nummer wijzigde het nummer in 21 84 978 1 001-8. Deze taak voerde het rijtuig tot 1982 uit, waarna het rijtuig door de VSM werd overgenomen. Voor de verbouwing werd al het interieur verwijderd, op 1 toiletgroep na. Slechts twee coupés zijn behouden gebleven. Met multiplex platen werden nieuwe ruimtes gemaakt. Verder is er gebruikt gemaakt van diverse deuren uit het vooroorlogse stroomlijnmaterieel.

ABC 7303

In juni 1968 werd het rijtuig BD 6803 afgevoerd. Het rijtuig werd verbouwd tot ATB meetwagen 30 84 978 2 821-7. Het rijtuig heeft zo dienst gedaan tot 1974. Het rijtuig werd toen verkocht aan Cemsto, het schoonmaakbedrijf dat rijtuigen en treinstellen voor de NS schoonmaakte. Het rijtuig werd vernummerd in 30 84 984 0 806-8. Het rijtuig deed tot 1978 dienst als magazijnwagen op .

Vernummeringen

Na de Tweede Wereldoorlog waren van de AB rijtuigen de AB 7403, 7505 en 7506 vermist. De AB 7407 was onherstelbaar beschadigd en werd niet meer hersteld. Om een aaneengesloten serie te krijgen, werden de lagere nummers opgevuld door rijtuigen met hogere nummers. Deze vernummering vond in 1952 plaats. Van de C rijtuigen waren de C 7211, 7219 en 7220 vermist. Ook hier vond een vernummering plaats om een aaneengesloten serie te krijgen. In 1958 vond nogmaals een vernummering plaats toen de rijtuigen uit het internationale verkeer werden teruggetrokken.

Oorspronkelijk nummer	Nummer vanaf 1956	Nummer vanaf 1958	Nummer vanaf 1959	Opmerkingen
ABC 7301	A 7001 (1940)	176 103 (1952)	21 84 978 1 001-8 (1969)
ABC 7302	AB 7302	AB 6202	BD 6802
ABC 7303	AB 7303	AB 6203	BD 6803
ABC 7304	AB 7304	AB 6204	BD 6804
ABC 7305	AB 7305	AB 6205	BD 6805
ABC 7306	AB 7306	AB 6206	BD 6806	In april 1970 werd het rijtuig vernummerd in 30 84 987 0 001-9
ABC 7307	AB 7307	AB 6207	BD 6807
ABC 7308	AB 7308	AB 6208	BD 6808
Oorspronkelijk nummer	Nummer vanaf 1952	Nummer vanaf 1956	Nummer vanaf 1960	Opmerkingen
AB 7401	n.v.t.	A 7401	A 6001
AB 7402	n.v.t.	A 7402	A 6002
AB 7403	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
AB 7404	n.v.t.	A 7404	A 6004
AB 7405	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
AB 7406	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
AB 7407	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
AB 7408	AB 7405	A 7405	A 6005
AB 7409	AB 7406	A 7006	A 6006
AB 7410	AB 7403	A 7003	A 6003
Oorspronkelijk nummer	Nummer vanaf 1952	Nummer vanaf 1956	Nummer vanaf 1958	Opmerkingen
C 7211	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
C 7212	C 7112	B 7112	B 6112
C 7213	C 7119	B 7119	B 6119
C 7214	C 7114	B 7114	B 6114
C 7215	C 7115	B 7115	B 6115
C 7216	C 7116	B 7116	B 6116
C 7217	C 7117	B 7117	B 6117
C 7218	C 7118	B 7118	B 6118
C 7219	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
C 7220	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.
C 7221	C 7113	B 7113	B 6113
C 7222	C 7111	B 7111	B 6111

Schadegevallen

• Op 31 mei 1966 raakt de A 6003 beschadigd door een ongeval bij Hedel. Het rijtuig komt echter niet meer voor herstel in aanmerking en wordt in 1968 gesloopt.

Schadegevallen in de Tweede Wereldoorlog

• ABC 7305 raakt beschadigd door. Het rijtuig wordt hersteld door . Op grote afstand is dit rijtuig herkenbaar aan de bolling in de bodemplaat.

Afvoer

Na de afvoer van de eerste rijtuigen, hebben enkele rijtuigen nog dienst gedaan als meetrijtuig of als oefenobject voor de brandweer.

Het rijtuig BD 6805 komt na zijn afvoer in juni 1970 terecht in Maastricht. Een jaar later staat het rijtuig nog steeds in Maastricht.

In mei 1973 werden drie eerste klas rijtuigen afgevoerd. De twee andere eerste klas rijtuigen werden in 1973 afgevoerd. Na zijn afvoer wisselde de A 6005 zijn draaistellen met die van het Blokkendoos Materieel'24 rijtuig A 5509.

Gevolgen van de Tweede Wereldoorlog

Door bombardementen en het wegvoeren van materieel naar het oosten, zijn enkele rijtuigen verloren gegaan. Van de tien AB rijtuigen, zijn er na de oorlog 3 als vermist afgevoerd en 1 was onherstelbaar beschadigd.

Bombardementen

Afvoer naar het oosten

Van de AB rijtuigen, werden de 7403, 7405 en 7406 naar het oosten afgevoerd. Na de oorlog werden zij als vermist afgevoerd. Van de C rijtuigen werden de 7211, 7219 en 7220 naar weggevoerd en keerden niet meer terug.

Museumrijtuigen

Van de in totaal 30 gebouwde rijtuigen, zijn er vijf bewaard gebleven bij musea. Vier rijtuigen zijn echter gesloopt.

• Stoomtrein Goes - Borssele (SGB)

De Stoomtrein Goes - Borssele (SGB) in Goes had de beschikking over de voormalige AB 7402.

AB 7402

Eind juni 1973 verwierf de Stoomtrein Goes - Borssele (SGB) het rijtuig A 6002, de oorspronkelijke AB 7402. Het kreeg bij de SGB het nummer A 131.

In 1984 is het rijtuig afgevoerd voor de sloop.

• Veluwsche Stoomtreinmaatschappij (VSM)

De Veluwsche Stoomtreinmaatschappij (VSM)) in Beekbergen had de beschikking over de voormalige ABC 7301 en AB 7401. De ABC 7301 is nog aanwezig, maar de AB 7401 is gesloopt

ABC 7301

In 1982 koopt de VSM dit rijtuig van de NS. Het doet hier dienst als personeelsverblijf.

Nadat het rijtuig jarenlang bij de entree van het depot in Beekbergen had gestaan, waar het dienst deed als personeelsverblijf, werd het in november 2008 weggehaald. Het rijtuig is naast de loods in Beekbergen gestald en er is een inventarisatie gemaakt van de werkzaamheden om het rijtuig weer rijvaardig te krijgen. Tot aan deze werkzaamheden zal het rijtuig dienst doen als werkwagen, waar kleine reparaties voor overige rijtuigen worden uitgevoerd. In de zomer van 2011 is het rijtuig aan een zijde geschilderd en ingericht als expositieruimte voor de plannen om een stam Bolkoprijtuigen + Plan D + Plan K op de baan te krijgen.

AB 7401

In 1973 komt het rijtuig A 6001 bij de Veluwsche Stoomtreinmaatschappij (VSM). Het rijtuig blijft tot april 1984 bij de VSM, waarna het rijtuig gesloopt wordt.

• Stichting Stoomtrein Tilburg-Turnhout (SSTT)

De Stichting Stoomtrein Tilburg-Turnhout (SSTT) koopt in 1976 twee rijtuigen van de NS, het gaat hierbij om de A 6004 en A 6006.

AB 7404

Nadat de eerste twee jaar van het bestaan rijtuigen gehuurd waren van de NS, kwamen in 1976 eigen rijtuigen in dienst. Hierbij bevond zich het originele rijtuig AB 7404. Het wordt genummerd als rijtuig 1. In 1985 werd het rijtuig gesloopt.

AB 7409

Nadat de eerste twee jaar van het bestaan rijtuigen gehuurd waren van de NS, kwamen in 1976 eigen rijtuigen in dienst. Hierbij bevond zich het originele rijtuig AB 7409. Het wordt genummerd als rijtuig 2. In 1985 werd het rijtuig gesloopt.

Afleverdata

Nummer	Aflevering	In dienst	In revisie	Uit revisie	Ter zijde	Sloop(rit)
ABC 7301	1935				1982	n.v.t. (VSM)
ABC 7302	1935				juni 1970
ABC 7303	1935				1978
ABC 7304	1935				juni 1968
ABC 7305	1935				juni 1970
ABC 7306	1935				maart 1970
ABC 7307	1935				oktober 1966
ABC 7308	1935				oktober 1969	februari 1970

Nummer	Aflevering	In dienst	In revisie	Uit revisie	Ter zijde	Sloop(rit)
AB 7401	1939				juli 1973	1984
AB 7402	1939				mei 1973	1984
AB 7403	1939				1951	Vermist in WO II
AB 7404	1939				mei 1973	1985
AB 7405	1939				1951	Vermist in WO II
AB 7406	1939				1951	Vermist in WO II
AB 7407	1939				1945	1949
AB 7408	1939				juni 1973
AB 7409	1939				mei 1973	1985
AB 7410	1939				1966	1968

Nummer	Aflevering	In dienst	In revisie	Uit revisie	Ter zijde	Sloop(rit)
C 7211	1937				1951	Vermist in WO II
C 7212	1937				oktober 1967
C 7213	1937				november 1968	juni 1969
C 7214	1937				november 1968	augustus 1969
C 7215	1937				september 1968
C 7216	1937				november 1968
C 7217	1937				juni 1966
C 7218	1937				december 1966
C 7219	1937				1951	Vermist in WO II
C 7220	1937				1951	Vermist in WO II
C 7221	1937				april 1967
C 7222	1937				november 1968	oktober 1969