Staatslijn I (Breda - Rotterdam)

Staatslijn I is de spoorlijn tussen Breda en Rotterdam en heeft een lengte van 49,8 kilometer. Het verbindt de Oude Lijn en Staatslijn E met elkaar.

Geschiedenis

Nadat op particulier initiatief in 1839 de spoorlijn tussen Amsterdam d'Eenhonderd Roe en Haarlem was geopend, gevolgd door de spoorlijn tussen Amsterdam Weesperpoort en Utrecht in 1843, werd door de Nederlandse overheid nog niet het nut ingezien om zelf spoorlijnen aan te leggen. In 1857 wordt een spoorwegplan gepresenteerd. De Nederlandse regering besluit om dringend gewenste spoorlijnen aan te leggen, om zo tot een samenhangend spoorwegnet te komen. Staatsaanleg was op dat moment echter nog uit den boze. De Tweede Kamer verwierp echter in 1859 het wetsontwerp voor de aanleg van de spoorlijnen. De plannen om de Noorderspoorweg en de spoorlijnen ten zuiden van de grote rivieren aan te leggen, vonden ook geen doorgang. Deze plannen werden door de Eerste Kamer verworpen in februari 1860. Na de val van het kabinet Rochussen komt het gematigde kabinet Van Hall - Van Heemstra aan de macht. Een nieuw wetsontwerp van minister van Financiën F.A. van Hall voor de aanleg van spoorlijnen op staatskosten werd ingediend. Op 17 juli 1860 werd het wetsontwerp goedgekeurd door de Tweede Kamer. Deze wet is aangenomen op 18 augustus 1860 door de Eerste Kamer van de Staat der Nederlanden, ondanks de tegenstand de liberalen onder leiding van J.R. Thorbecke. Samen met negen andere spoorlijnen maakt de aanleg van Staatslijn I onderdeel uit van de eerste Staatsaanleg van spoorwegen in Nederland. Deze 10 spoorlijnen zijn samen goed voor ruim 800 kilometer aan nieuw spoor. De aanleg van spoorwegen vanuit de overheid was bedoeld om de achterstand die Nederland had op het gebied van spoorwegaanleg enigszins in te halen. Met de aanleg van de spoorlijnen ontstaat een uitgebreid netwerk tussen bijna alle grote Nederlandse steden. Dit netwerk vormt nog altijd voor een belangrijk deel de ruggengraat van het Nederlandse spoorwegnet. Door vooral gebruik te maken van standaardontwerpen en -bestekken kunnen alle spoorlijnen relatief snel worden aangelegd. Het geld voor de aanleg van de spoorlijnen is afkomstig van het 'Cultuurstelsel' in Nederlands Indië. De totale kosten van de aanleg is geraamd op 100 miljoen gulden en wordt uitgesmeerd over een periode van 10 jaar. Staatslijn I wordt aangelegd van Breda naar Rotterdam. De exploitatie was echter nog niet geregeld in de wet uit augustus 1860. Dit gebeurde pas in 1863, in het tweede kabinet Thorbecke. Op dat moment waren de eerste spoorlijnen bijna klaar voor exploitatie. Er wordt gekozen voor particuliere exploitatie op de spoorlijnen die door de Nederlandse staat worden aangelegd. Dit wordt de SS (Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen).

In 186 is er in de gemeente Rotterdam een discussie ontstaan over de route van de spoorlijn uit de richting van Dordrecht. Een van de routes die wordt voorgesteld is door de Alblasser- en Krimpenerwaard. Deze spoorlijn sluit aan bij het NRS-station. Vanwege de slechte gesteldheid van de bodem is deze route echter niet mogelijk. Een andere route is via IJsselmonde en een hefbrug over de Nieuwe Maas. Met een viaduct door de stad zal er worden aangesloten bij het bestaande station Rotterdam Delftsche Poort. In juli 1869 wordt er gekozen voor de route door de stad. De bruggen zijn voorbereid op de aanleg van een derde spoor. Daarnaast wordt er rond 1908 rekening gehouden met een verbinding tussen de spoorlijn en de Hofpleinlijn ter hoogte van het station Rotterdam Hofplein.

Aanleg

De aanbesteding van het traject tussen Breda en Moerdijk vindt in mei 1863 plaats.

In 187 wordt begonnen met de aanleg van de spoorlijn tussen en Rotterdam Delftsche Poort. Het spoor wordt op een viaduct door de stad aangelegd. Over de Nieuwe Maas wordt een vaste brug aangelegd en over de Koningshaven wordt een hefbrug gebouwd. Bij de bruggen over de Schie en de Schiekade zijn deze voorbereid op de aanleg van een derde spoor.

Bruggen

In de spoorlijn zijn enkele bruggen aangelegd, waaronder de Moerdijkbrug en Koningshavenbrug.

• Spoorbrug Dordrecht

Tussen Zwijndrecht en Dordrecht wordt in 1867 begonnen met de bouw een vakwerkbrug over de Oude Maas. Voor het scheepvaartverkeer worden twee draaibruggen gebouwd. Er komt een draaibrug aan de zijde van Dordrecht en de andere draaibrug komt aan de kant van Zwijndrecht. De brug wordt gebouwd door . Het draaigedeelte heeft een lengte van meter. Er zijn drie vaste overspanningen van meter. Op 3 november 1871 is de laatste overspanning geplaatst. De brug wordt op 1 januari 1872 geopend, tegelijkertijd met de Moerdijkbrug. In 1934 is de brug voorzien van bovenleiding. Op 20 september 1944 worden de twee boogbruggen aan de zijde van Zwijndrecht per ongeluk door de Duitsers opgeblazen bij het aanbrengen van springladingen. Tijdens het terugtrekken van de Duitsers worden ook de twee andere brugdekken beschadigd. De laatste resten van de spoorbrug zijn in maart 1946 opgeruimd. De brug wordt vervangen door brugdelen van andere bruggen, onder andere Waterloo Bridge in Londen. De draaibrug aan de zijde van Zwijndrecht wordt hierbij niet herbouwd. In 19 wordt begonnen om de brug dubbelsporig te maken. Hierbij worden de halfronde boogbruggen vervangen voor vierkante bruggen.

In 1970 wordt begonnen met de vervanging van de oude brug. Er komt een vaste vakwerkbrug met een lengte van 176 meter, welke op drie pilaren steunt. Voor het scheepvaartverkeer wordt een hefbrug gebouwd. Deze heeft een lengte van 55 meter en een hefhoogte van 35 meter. Op 27 mei 1970 wordt deze hefbrug geplaatst.

In 1980 wordt de vervanging van de intensief gebruikte brug onderzocht. Er wordt besloten om de brug in drie fasen te vervangen. Tussen 1985 en 1990 is de vaste brug hefbaar gemaakt tot Rijnvaarthoogte. De tweede fase bestaat uit het vervangen van de hefbrug. In het weekeinde van 4 en 5 september 1993 wordt de oude hefbrug verwijderd door de drijvende bok "Taklift 7". De delen worden per ponton afgevoerd naar de sloper. Vervolgens worden constructies geplaatst voor de nieuwe hefbrug. De hefbrug is in de eerste twee weekeinden van oktober 1993 geplaatst. Als eerste zijn in het weekeinde van 2 en 3 oktober 1993 de 65 meter hoge heftorens neergezet, gevolgd door de 2 hefkokers met een gewicht van 450 ton in de dwarsrichting tussen de heftorens. Op 5 oktober 1993 wordt de eerste koppelkoker tussen de twee heftorens geplaatst. In het weekeinde van 9 en 10 oktober 1993 is de tweede koppelkoker tussen de twee heftorens geplaatst. Gedurende de maand oktober is het hefmechanisme aangebracht, waarmee het mogelijk is om de brug te bedienen. De nieuwe hefbrug is voorzien van twee hefbare brugdekken, met ieder twee sporen. De brug is 65 meter hoog en heeft een hefhoogte van Als laatste is de vaste brug vervangen door een nieuwe vakwerkbrug. Op 26 maart 1994 is de tweede, vaste overspanning geplaatst. Op 1995 is de nieuwe brug in gebruik genomen.

• Nieuwe Veerbrug

Ten noorden van Breda ligt de Nieuwe Veerbrug over de Mark. De eerste draaibrug werd in 1866 gebouwd. In 1923 is de oude brug vervangen door een nieuwe draaibrug. In 1953 werd de beschadigde brug vervangen door een draaibrug. Door de aanleg van de HSL-Zuid moest er een nieuwe, vaste brug worden gebouwd in de verhoogde spoorbaan. Tijdens de sloopwerkzaamheden kwamen er restanten naar boven van de twee eerdere bruggen. Bij de brug stond de brugwachterswoning 12A/B. Deze werd op 11 mei 1940 zwaar beschadigd bij een bombardement

Beveiliging

Vanaf 1869 wordt door de SS de Morse-telegraaf gebruikt als communicatie tussen de wachters op de posten langs de spoorbaan. Deze wachters beveiligen het begin en eind van de blokken van het blokstelsel. Tussen Rotterdam Delftsche Poort en Rotterdam Beurs en op de Moerdijkbrug werd geen gebruik gemaakt van de Morse-telegraaf, maar van Blokstelsel I, omdat het in Rotterdam ging om twee enkelsporige spoorlijnen qua beveiliging. Het gebruik van de telegraaf kon soms tot misverstanden leiden.

In 1956 komt het automatisch blokstelsel in dienst op het baanvak Rotterdam Zuid Goederen - Roosendaal.

Opening & ingebruikname

Als eerste traject van de spoorlijn wordt het gedeelte tussen Breda en Lage Zwaluwe geopend op 1 juli 1866. Op 1 januari 1872 wordt de nieuwe spoorlijn tussen Lage Zwaluwe en Dordrecht geopend, inclusief de Moerdijkbrug. Op 1 november 1872 wordt het gedeelte tussen Dordrecht en Rotterdam geopend. Hiermee is het mogelijk om de zuidelijke Maasoever te bereiken per trein. In 1877 worden de twee spoorbruggen over de Maas en het luchtspoor in gebruik genomen. De opening vindt plaats op 2 mei 1877.

Wijzigingen

• In maart 1933 wordt begonnen met het elektrificeren van het traject Rotterdam Delftsche Poort - Dordrecht. De werkzaamheden worden uitgevoerd door het Spoorwegbouwbedrijf. Bij Feijenoord en Zwijndrecht werden onderstations geplaatst. Voor een betere verdeling van de voedingspunten is nabij Schiedam een extra onderstation gebouwd. De bruggen over de Schie en Schiekade worden hierbij vernieuwd. Op 15 mei 1934 gaan er elektrische treinen rijden op het traject.

• In november 1948 wordt begonnen met het plaatsen van funderingen voor de portalen tussen Lage Zwaluwe en Tilburg. 1949 wordt begonnen met het traject vanaf Breda naar Boxtel te elektrificeren. Hiertoe worden in Breda het emplacement en perrons aangepast. Het tweede perron wordt aangelegd en wordt voorzien van een deel van de stationskap van station Tilburg. Een tunnel verbindt het tweede perron met het eerste perron. In het najaar is het mogelijk om elektrisch te kunnen rijden vanaf Dordrecht naar Boxtel. Er worden onderstations in Breda en Tilburg gebouwd. Het traject wordt op 11 mei 1950 officieel geopend. De feesttrein wordt gereden met de nieuwe ElD4 treinstellen 674 + 675. De trein haalt in de ochtend in Den Haag genodigden en vertegenwoordigers van de minister op. Via Utrecht en 's-Hertogenbosch wordt Eindhoven bereikt. Hier stapt de directie van de Belgische Spoorwegen in. Vanuit Eindhoven wordt naar Boxtel, Oisterwijk, Tilburg, Gilze-Rijen en Breda gereden. Op deze stations zijn toespraken en worden geschenken in ontvangst genomen. Uiteindelijk wordt Dordrecht via Lage Zwaluwe bereikt. Na Dordrecht gaat de trein naar Zevenbergen, Oudenbosch en Roosendaal. Vanaf begin 1950 rijden er al enkele doorgaande reizigers- en goederentreinen elektrisch over het traject. In 1950 komt ook de dubbelsporige brug over de Mark ten noorden van Breda in dienst. Deze vervangt de hefbrug met een smalle doorvaart, die eerder de totaal vernielde draaibrug verving.

• In 196 wordt begonnen met de vervanging van de oude boog tussen de Markbrug bij het station van Breda en Breda Aansluiting. Deze boog is geschikt voor 90 kilometer per uur. Omdat men de snelheid wilde hebben op 120 kilometer per uur, is de boog verruimd. Deze boog is 50 meter korter dan de oude boog. Bij de overweg met de Lunetstraat in Breda kan de onderdoorgang gemaakt worden zonder het treinverkeer te hinderen. Deze overweg bleef tot 9 september 1972 in dienst. Een tijdelijke overweg werd voor de periode van 1 jaar aangelegd, omdat de zuidelijke toerit over de onderdoorgang nog niet was aangelegd. Op 1 november 1973 werd het spoor over deze onderdoorgang in gebruik genomen en kon de laatst bediende overweg in Breda komen te vervallen.

• In wordt begonnen met de aanleg van een fly-over bij Lage Zwaluwe. Hiermee is het mogelijk om zonder kruisingen de sporen over te steken die in de richting van Roosendaal gaan. Op 23 september 1987 wordt de fly-over geopend in aanwezigheid van President-Directeur Ploegen en minister van V&W Kroes.

• In september 1993 gaan de treinen door de nieuwe Willemsspoortunnel rijden. Hiermee komt een einde aan het Luchtspoor in Rotterdam. De vijf brugdelen van de Willemsspoorbrug over de Nieuwe Maas worden in januari en februari 1994 verwijderd en gesloopt. De Koningshavenbrug wordt niet gesloopt, maar blijft bewaard en wordt in 2000 een Rijksmonument.

• De eerste fase van de verdubbeling tot 4 sporen tussen Rotterdam en Dordrecht is in het voorjaar van 1997 afgerond. In februari 1997 komt het traject tussen Rotterdam CS en Rotterdam Lombardijen in dienst. In het weekend van 3 en 4 mei 1997 komt het traject tussen de Kijfhoek en Dordrecht in dienst. Het traject tussen Kijfhoek en Rotterdam Lombardijen zal in in dienst komen. Het station van Barendrecht dient hierover ondertunneld te worden. In totaal komen in deze tunnel 9 sporen te liggen. Dit zijn 4 sporen voor de reizigerstreinen, 3 sporen voor goederentreinen en 2 sporen voor de HSL.

• Op 28 augustus 2002 zijn de brug, de brugpost en de beide overloopwissels ten zuiden van de Nieuwe Veerbrug over de Mark buiten dienst gesteld. Dit gebeurde in verband met de aanleg van de HSL-Zuid. De spoorbaan werd tussen Breda Prinsenbeek en Lage Zwaluwe omhoog gebracht. Over de Mark kwam een nieuwe, vaste brug te liggen. Ten zuiden van deze brug kwamen weer overloopwissels te liggen. Aan de noordzijde van de brug werd enkele honderden meters verderop de aansluitwissels naar de HSL-Zuid aangelegd. De blokken tussen Breda en en de aansluitwissels werden verkort, om zo een snellere treinopvolging mogelijk te maken. De aansluiting krijgt als naam Zevenbergschenhoek Aansluiting. In april 2004 is het wisselcomplex aan de westelijke zijde van Breda vernieuwd en geschikt gemaakt voor vier sporen. Dit complex komt op 18 oktober 2004 in dienst, evenals de vrije kruising van de sporen naar Roosendaal.

• In het weekend van 4 en 5 februari 2017 zijn bij het station van Dordrecht ontsporingsgeleiders aangebracht. Dit is een extra rail in het midden van het spoor. Deze zorgt er voor dat bij een eventuele ontsporing de wielen van de trein worden opgesloten en niet uit de rails kunnen lopen. Om deze geleiders aan te kunnen brengen, moesten de houten dwarsliggers vervangen worden door betonnen dwarsliggers.

Stations

Breda

Breda Prinsenbeek

Beek

Langeweg

Lage Zwaluwe

Moerdijk SS

Willemsdorp

Dordrecht Zuid

Dordrecht

Zwijndrecht

Barendrecht

Rotterdam Lombardijen

IJsselmonde

Rotterdam Stadion

Mallegat

Rotterdam Zuid

Rotterdam Feijenoord

Rotterdam Blaak

In mei 1953 wijzigt de naam van Rotterdam Beurs naar Rotterdam Blaak.

Rotterdam Delftsche Poort

Rotterdam Centraal

Dienstregeling

Na de opening van de spoorlijn tot aan Lage Zwaluwe eindigen de treinen in de haven van Moerdijk. Tot aan de opening van de Moerdijkbrug gaan de reizigers met de veerboot naar de overkant.

Met ingang van 14 mei 1950 rijden de treinen vanuit Amsterdam beurtelings het ene half uur naar Roosendaal en het andere half uur naar Eindhoven.

Met ingang van de dienstregeling 1998/1999 gaan de intercity's van de series 1900 (Den Haag Centraal - Venlo) en 2500 (Den Haag Centraal - Heerlen) een keer per uur rijden. Zij slaan hierbij de stations Dordrecht Zuid, Lage Zwaluwe en Breda Prinsenbeek over. Breda Prinsenbeek krijgt hiermee buiten de spits een uurdienst aangeboden. De twee andere stations worden bediend door de stoptreinen van de serie 5100 (Den Haag Centraal - Roosendaal). Vanaf februari 1997 gaat de serie naar Leiden vertrekken uit Rotterdam Lombardijen, dat hiervoor wordt voorzien van een keervoorziening.

In de dienstregeling 2015 wordt Breda Prinsenbeek ieder half uur bediend met stoptreinen van de serie 5000 (Den Haag Centraal - Breda). Hiermee komt na 17 jaar een eind aan de uursdienst op dit station.

In 2021 zal een gewijzigde opzet van de opening van de spoorbrug over de Oude Maas bij Dordrecht worden ingevoerd. Hierdoor is het mogelijk om vanaf 2022 elke tien minuten een sprinter tussen Rotterdam en Dordrecht te laten rijden. De brug zal nu een korte periode in een uur worden geopend voor het scheepvaartverkeer in plaats van een langere opening eens in de twee uur.

Internationaal

Met ingang van het wijzigingsblad van april rijdt de Beneluxtrein over de HSL-Zuid.

Ongevallen

• Op 20 november 1974 botsen de treinstellen ElP2 802 + ElP2 854 achterop een containertrein bij Rotterdam IJsselmonde. De treinstellen zijn onderweg als trein 5277 van naar . De door de getrokken containertrein 212346 was onderweg van naar . Bij Rotterdam IJsselmonde moest de goederentrein . Als gevolg van een komen de beide treinen op het zelfde spoor terecht. Het BPk rijtuig van de ElP2 802 komt boven op de laatste containerdraagwagen terecht en helt over naar links. Het rijtuig raakt hierbij zwaar beschadigd aan het onderstel, kop en zijwanden. Het treinstel dreigt om te vallen, maar wordt tegen gehouden door de Materieel'46 ElD4 673. Dit treinstel staat hier opgesteld na voetbalsupporters bij de Rotterdamse Kuip te hebben afgeleverd. Van de ElP2 854 raakt de neus van de BPk beschadigd. Op 21 november 1974 zijn de beide treinstellen geborgen. Na de voetbalwedstrijd worden de supporters gedeeltelijk per trein afgevoerd. Hiervoor worden twee treinstellen Plan V, twee treinstellen Plan T (518 + 520), twee treinstellen ElD4 Materieel'46 (657 + 701) en twee treinstellen ElD4 Materieel'54 (711 + 786) ingezet. In de richting van Rotterdam rijden deze treinen vlak langs het ongeval. In de richting van Dordrecht wordt via het goederenemplacement gereden.
• Op 10 mei 1978 is de Koningshavenbrug aangevaren door de nieuwe Nedlloyd Bahrein. Het aangevaren brugdeel wordt in het daaropvolgende weekeinde uit de brug gevaren en naar Kinderdijk overgebracht voor het herstel. De aanvaring heeft grote gevolgen voor het treinverkeer. De Beneluxtreinen tussen Amsterdam en Brussel worden direct opgeheven. De overige internationale treinen rijden om via Utrecht en 's-Hertogenbosch.

Watersnoodramp

In de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 overstroomt een deel van de spoorlijn als gevolg van de doorbraak van dijken langs het water door de springtij en een zware noordwesterstorm die het zuidwesten van Nederland teistert. Reeds op 1 februari 1953 vindt er in Utrecht een bespreking plaats over de te nemen maatregelen om de schade te herstellen en voor zo ver als mogelijk is, een dienstregeling te maken voor de trajecten die nog te berijden zijn. Een van de zaken die nodig zijn voor het herstel, is de aanvoer van zand. Al aan het eind van de ochtend vertrekken uit zowel Maarn als Zwolle een trein met zand. Deze twee treinen worden in Den Haag samengevoegd. In totaal rijden er op 1 februari 1953 vijf treinen, bestaande uit 170 wagons, met zand naar Maassluis en Dordrecht in het getroffen gebied. Het overstromen van het baanvak heeft gevolgen voor de treindienst. De internationale treinen vanuit Amsterdam naar Brussel en Parijs worden omgeleid via Utrecht en ’s-Hertogenbosch, waarbij in de laatste plaats tractie wordt gewisseld van elektrische locomotief naar een stoomlocomotief. Door het omrijden en wisselen van locomotief, neemt de reistijd tussen Amsterdam en Roosendaal gemiddeld met een half uur toe. Daarop wordt besloten om het vertrek in Amsterdam met 20 minuten te vervroegen, zodat er op tijd in Roosendaal aangekomen kan worden. Deze maatregel wordt op 9 februari 1953 van kracht. De treinen 34/35 naar Luxemburg en Basel komen te vervallen in zijn geheel. Vanaf 9 februari 1953 rijden deze treinen van en naar Brussel Noord. De getrokken treinen 80/85 en 86/91 tussen en komen te vervallen. Op de nog wel berijdbare trajecten worden treinstellen ingezet. Het elektrische materieel dat in Roosendaal aanwezig is, wordt op 1 februari met behulp van diesel materieel naar Breda overgebracht. In de ochtend van 2 februari 1953 wordt een pendeldienst ingesteld via enkelspoor tussen Rotterdam Delftsche Poort en Zwijndrecht. In de middag wordt er door gereden naar Dordrecht. Op 3 februari 1953 rijden de treinen tussen Amsterdam en Dordrecht weer ieder half uur. Vanaf 7 maart 1953 is er weer elektrisch treinverkeer mogelijk tussen Breda en Lage Zwaluwe. Vanaf 27 maart 1953 kan er op een aantal uitzonderingen (een aantal D-treinen rijdt nog via Utrecht) na de gehele dienstregeling worden gereden. De treinen 34/35 naar Luxemburg en Basel kunnen weer doorrijden naar Nederland, waardoor het begin- en eindpunt Brussel Noord komt te vervallen.

Sluiting en opbraak

Als gevolg van de terugloop van het reizigersvervoer wordt het traject Moerdijk SS - Lage Zwaluwe op 27 februari 1928 gesloten. Het treinverkeer wordt vervangen door een autobusdienst van ATO.

Bronnen, Referenties en/of Voetnoten Sleutelproject Breda - S. Eeftens - Maandblad: Op de Rails, 84e Jaargang - augustus 2016 Blz: 398-405 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321 Sleutelproject Breda (Vervolg) - S. Eeftens - Maandblad: Op de Rails, 84e Jaargang - augustus 2016 Blz: 460-467 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321