Spoorlijn Apeldoorn - Hattem NCS

Door KNLS (Koninklijke Nederlandsche Locaalspoorweg-Maatschappij) worden diverse spoorlijnen in Gelderland en Overijssel aangelegd. Een van deze spoorlijnen is de spoorlijn naar Apeldoorn - Hattem NCS - (Zwolle voorplein).

Geschiedenis

In 1878 werd de Locaalspoor- en Tramwegen vastgesteld. Met deze wet was het mogelijk om spoorwegen aan te leggen waar minder hoge eisen worden gesteld op het gebied van beveiliging en maximale aslast. Door deze lagere eisen lag de maximumsnelheid ook lager dan bij hoofdspoorwegen. De maximumsnelheid bedroeg in de begintijd dan ook slechts 30 kilometer per uur. In werd de snelheid verhoogt naar 40 kilometer per uur. Ook was de aanleg van de spoorlijn goedkoper met deze lagere eisen. Na 1880 kwamen overal lokaalspoorwegmaatschappijen in opkomst om dunner bevolkte gebieden te ontsluiten. De exploitatie werd echter overgedragen aan de HSM of de SS. De meeste lokaalspoorwegen sluiten echter al in de jaren '30 van de twintigste eeuw.

De spoorlijn staat ook wel bekend als het ‘Baronnenlijntje’. Dit ligt in het feit dat de meeste burgemeesters langs de spoorlijn baronnen zijn en zij ook bijdroegen aan de aanleg van de spoorlijn.

Op 15 mei 1938 worden de stations van Emst en Hattemerbroek en de halte van Berghuizen gesloten.

Aanleg

Opening & ingebruikname

Op 1887 is de spoorlijn geopend.

Stations

De spoorlijn kende in totaal 10 stations waarvan alleen het station van Apeldoorn nog in dienst is.

Apeldoorn

Het station ligt op kilometer punt 0,0

Wenum

Het station lag op kilometer punt 7,2.

Vaassen

Het station lag op kilometer punt 11,0.

Emst

Het station lag op kilometer punt 14,0.

Epe

Het station lag op kilometer punt 17,9.

Heerde

Het station lag op kilometer punt 24,0.

Wapenveld

Het station lag op kilometer punt 29,1.

Berghuizen

Het station lag op kilometer punt 31,0.

Hattem Stad

Het station lag op kilometer punt 33,5.

Hattem NCS

Het station lag op kilometer punt 36,6.

Dienstregeling

De treinen bestaan uit een stoomlocomotief uit de serie HSM 136 - 143, 160 - 183, 194 - 203 en een aantal twee-assige lokaalspoorrijtuigen. Na de eeuwwisseling worden de stoomlocomotieven vervangen door sterkere locomotieven als gevolg van het langer en zwaarder worden van de treinen. Het zijn locomotieven uit de serie HSM 1005 - 1048. In 19 worden deze locomotieven vervangen door locomotieven van de serie HSM 701 - 755. Rond 1912 worden nieuwe rijtuigen in dienst gesteld. Na 1918 doen er vier-assige coupé rijtuigen dienst op de spoorlijn achter locomotieven van de SS serie 801 - 935. De 4 locomotieven die nodig zijn, worden gesteld door depot Apeldoorn. Daarnaast rijden er locomotieven van de serie 7700 in de reizigersdienst van depot Hattem. In de goederendienst is in 1921 locomotief 3105 aan te treffen tussen Apeldoorn en Epe. Tussen Zwolle Rangeerstation en Epe wordt een 7700 gesteld van depot Hattem. Na 1 juni 1923 worden er geen locomotieven van de serie 7700 meer ingezet op de spoorlijn. Door depot Zwolle worden de diensten van depot Hattem overgenomen. Door dit depot worden 4 locomotieven van de serie 2900 ingezet voor onder andere de goederendienst naar Epe. Daarnaast rijden er twee locomotieven van de serie 7300 en 4 locomotieven van de serie 7400 over de spoorlijn. Per 30 maart 1924 worden de locomotieven van de serie 800 vervangen door locomotieven van de serie 1000. Per 1 juni 1924 worden 5 motorrijtuigen van de serie OmC 1921 - 1930 ingezet op de spoorlijn ter vervanging van de stoomtractie. Door depot Apeldoorn worden de locomotieven 7121 en 7124 ingezet in de reizigersdienst, terwijl een 7300 of 7400 uit Zwolle het treinpaar 518/523 rijdt. Met een 7100 van Apeldoorn wordt ook de losweg Vaassen bediend. Vanaf 1926 worden de reizigerstreinen uitsluitend gereden door locomotieven van depot Apeldoorn. Vanaf de zomerdienst van 1927 rijdt een locomotief van de serie 900 van het depot van Arnhem over de spoorlijn vanuit Zwolle met trein 540. Daarnaast is een 900 te zien van depot Zwolle. Per 6 oktober 1929 zijn er 13 slagen ingelegd voor reizigers. Hiervan rijden er 7 met motorrijtuigen. Een achtste slag rijdt alleen van maandag tot en met donderdag tussen Zwolle en Hattem. De overige treinen rijden met stoomlocomotieven. Op zon- en feestdagen worden enkele treinen die normaal met motorrijtuigen gereden worden, vervangen door stoomlocomotieven. De goederendienst wordt uitgevoerd met een 1300 of met een 7100 tot aan Epe. Dit zijn de treinen 4991/4992 en 4995/4996.

Locomotieven uit het depot van Arnhem zijn vanaf de winterdienstregeling van 1930 niet meer te zien op de spoorlijn. Met de winterdienstregeling van 1931 vervangen stoomlocomotieven en lokaalspoorrijtuigen enkele motorrijtuigen vanwege de groei van het aantal reizigers. Deze treinen worden gereden door locomotieven van de series 1300 en 7100. Met het ingaan van de zomerdienstregeling in 1932 keren de motorrijtuigen weer terug in de treinen die een half jaar eerder waren vervangen door stoomlocomotieven. In 1935 worden locomotieven van de serie 5500 uit Apeldoorn ingezet in de reizigers- en goederendienst. In mei 1936 wordt door depot Zwolle een locomotief van de serie 1900 ingezet met de treinen 3580/3581. Een 1300 uit Apeldoorn bediende Heerde. In oktober 1936 wordt het depot van Apeldoorn gesloten en worden de diensten vanuit het depot van Zutphen gesteld. De reizigerstreinen rijden met locomotieven van de series 1300 en 5500. Door het depot van Zutphen wordt voor de treinen 3571/3576 een locomotief van de serie 2100 ingezet. De goederentreinen tussen Apeldoorn en Heerde worden gereden door een 1900 van het depot van Zwolle, welke met trein 3581 terug naar Zwolle rijdt. Per 19 oktober 1936 wordt de gehele treindienst op de spoorlijn weer met stoomlocomotieven uitgevoerd, omdat er 4 motorrijtuigen uit Zwolle worden overgeplaatst naar Gouda. Door het depot van Zutphen worden locomotieven van de series 1600, 2100 en 5500 ingezet terwijl Zwolle verantwoordelijk is voor de inzet van de locomotieven van de series 1600, 1900 en 7100. Met het ingaan van de zomerdienst van 1938 keren de motorrijtuigen weer terug naar Zwolle en voeren nagenoeg de volledige dienst uit. Alleen de goederentreinen tussen Apeldoorn en Heerde rijdt nog met een stoomlocomotief van depot Zutphen. In de winterdienstregeling van 1938 keren de stoomlocomotieven weer terug. Slechts een enkele trein rijdt nu nog met een motorrijtuig.

Tussen 28 februari 1941 en 5 juni 1941 is het treinverkeer over de spoorlijn gestremd in verband met troepenverplaatsingen van het Duitse leger. Vanwege de brand in het depot van de motorrijtuigen in Zwolle, wordt vanaf 6 oktober 1941 de gehele dienst weer met stoomlocomotieven uitgevoerd. Er worden geen locomotieven uit Zutphen gesteld, maar door het depot van Arnhem worden locomotieven van de serie 1900 ingezet voor treinen tussen Arnhem en Zwolle via Dieren en Apeldoorn. Per 12 januari 1942 is een locomotief van de serie 1600 van het depot van Nijmegen te zien in de goederendienst tussen Apeldoorn en Vaassen. Door het depot van Zwolle worden alleen op zon- en feestdagen gereden met de treinen 3506 en 3519. Door Zutphen wordt een locomotief van de serie 7100 gesteld voor de bediening van losplaats Het Loo. Per 6 december 1943 worden door Zutphen de goederentreinen met een 1600 naar Vaassen (met facultatief naar Venz) en Epe gereden. Door depot Zwolle worden de reizigerstreinen gereden met locomotieven van de serie 5800. De zomerdienstregeling per 17 juli 1944 heeft nog maar 4 doorgaande treinen tussen Arnhem en Zwolle via de spoorlijn opgenomen staan. De treinen rijden alleen op werkdagen. Daarnaast rijdt er een trein Apeldoorn - Zwolle en twee treinen Zwolle - Wapenveld. Voor deze treinen rijden locomotieven van de serie 1300 (een 1700 zonder oververhitter) en 5500. Met het uitroepen van de spoorwegstaking op 17 september 1944 wordt het treinverkeer volledig gestaakt. Op 1 oktober 1945 wordt het treinverkeer weer hervat. Omdat de IJsselbrug niet te berijden is, eindigen de treinen uit Apeldoorn in Hattemerbroek. Naar Zwolle worden bussen ingezet. De reizigersdienst wordt tussen februari en april 1946 verzorgt door locomotieven van de serie 5900 van Arnhem. Per 2 mei 1946 kunnen treinen weer volledig gebruik maken van de spoorlijn. De spoorlijn tussen Dieren en Zutphen is als gevolg van vernielingen aan de spoorbrug bij Zutphen niet bruikbaar. Per 6 mei 1946 rijdt een locomotief van de serie 5000 uit Amersfoort trein 3501 tussen Arnhem en Zwolle via Dieren - Apeldoorn - Hattem. Door depot Arnhem wordt vanaf deze datum de goederendienst tussen Apeldoorn en Heerde verzorgd met locomotieven van de series 1700 en 1900. Door Zwolle worden twee locomotieven van de serie 5800 ingezet tussen Zwolle en Apeldoorn. Op maandag behoort het treinpaar 3502/3513 te rijden met een locomotief van de serie 3700. Het is ook mogelijk om een locomotief van de serie 3500^II voor de treinen aan te treffen. Per 3 juni 1946 rijdt een locomotief van de serie 5000 uit Arnhem de treinen 3517/3518 tussen Arnhem en Zwolle. De goederendienst wordt met locomotieven van de serie 4300 uit Zwolle uitgevoerd. Treinen die tussen Arnhem en Zwolle rijden, rijden tot 26 augustus 1946 om via Dieren - Apeldoorn - Hattem. De sneltreinen worden gereden door stoomlocomotieven van de serie 3500^II Van depot Zwolle. De goederendienst wordt gereden met onder andere voormalige Deutsche Reichsbahn locomotieven, welke opgenomen zijn in de serie 4300 en 4650. Zij rijden de treinen 5731/5730 tussen Apeldoorn en Hattem. Deze locomotieven zijn afkomstig van depot Amersfoort. Vanaf november 1946 wordt een locomotief van de serie 3200 uit Zwolle ingezet tussen Apeldoorn en Zwolle in de reizigersdienst. Op 18 november 1946 worden deze diensten overgenomen door een locomotief van de serie 5700. Vanaf de zomerdienstregeling van 1947 keert een motorrijtuig terug op de spoorlijn. Het rijdt in de ochtendspits een slag van Zwolle naar Heerde. De overige treinen rijden met locomotieven van de serie 1700 uit Zutphen of 5700 van Zwolle. In de winterdienstregeling van 1949 zijn er diesellocomotieven te zien op de spoorlijn. Een locomotief van de serie 600 neemt de treinen 5728/5729 voor haar rekening van Zwolle naar Wapenveld.

Als per 8 oktober 1950 de spoorlijn voor het vervoer van reizigers wordt gesloten, rijden er vanuit Apeldoorn goederentreinen met een 1700 tot aan Heerde. Vanuit Zwolle is Wapenveld het laatste station voor de goederentreinen, getrokken door een 7400. In de zomerdienstregeling van 1951 zijn de locomotieven van de serie 7400 vervangen door diesellocomotieven. In de zomer van 1952 rijdt een Zutphense 1700 de goederentreinen naar Het Loo en Epe (5731/5732) in de ochtend. In de middag wordt een goederentrein naar Heerde (5734/5735) gereden. In Heerde wordt eventueel de aansluiting van zeepfabriek De Klok bediend. In de winterdienstregeling van 1954 rijden er goederentreinen naar de losplaatsen Het Loo, Vaassen en Heerde. In Vaassen wordt de aansluiting van Vulcanus eventueel bediend en in Heerde eventueel de aansluiting van de zeepfabriek. Op 27 februari 1955 rijden de laatste stoomtreinen over het baanvak. Een dag later nemen diesellocomotieven hun diensten over.

Ongevallen

• Om de opmars van de Duitsers na de inval van mei 1940 te stuiten, is de IJsselbrug bij Hattemerbroek vernield. De Duitsers herstellen de brug en komt op 3 juli 1940 weer in dienst.

Sluiting & opbraak

Op 8 oktober 1950 is de het personenvervoer op de spoorlijn gestaakt. Voor Heerde en Wapenveld betekent dit, uit gezonder zeer incidenteel vervoeren, dat dit baanvak eigenlijk gesloten is.

Het lijngedeelte Wapenveld - Hattem wordt op 31 augustus 1970 opgeheven. De lijngedeelten Apeldoorn - Heerde en Hattem - Hattemerbroek wordt op 28 mei 1972 opgeheven waarna de gehele lijn wordt opgebroken. In januari 1977 is de spoorlijn zo goed als opgebroken. In april 1977 is het aansluitwissel naar de spoorlijn ter hoogte van Hattemerbroek opgebroken en vervangen door een stuk recht spoor. In oktober 1978 begint Strukton met de opbraak van het traject Apeldoorn - Epe Zuid. In november 1978 is de gehele spoorlijn opgebroken.

Bronnen, Referenties en/of Voetnoten Stoom tussen Apeldoorn en Hattemerbroek (- Zwolle) Dienstuitvoering 1921 - 1955 - P. Henken - Maandblad: Railmagazine, 44e Jaargang - november 2022 nummer 399 Blz: 48-55 Uitgave: Uquilair ISSN: 0926-3489