Spoorlijn Almelo - Salzbergen

Uit Somda RailWiki
Naar navigatie springenNaar zoeken springen

De spoorlijn Almelo - Salzbergen is de spoorlijn tussen deze twee plaatsen en heeft een lengte van 54,5 kilometer. Tussen De Lutte en Gildehaus wordt de Nederlands-Duitse grens gepasseerd.

Geschiedenis

De Twentse textielindustrie ging vanaf het eind van de jaren 50, begin van de jaren 60 van de 19e eeuw steeds meer over op stoomkracht om de machines aan te drijven. De kolen die de stoommachines aandreven, waren afkomstig uit het Duitse Ibbenbüren. Om deze kolen in Nederland te krijgen, werd er een nieuwe spoorlijn aangelegd vanuit het Duitse Salzbergen. Deze spoorlijn werd aangelegd door de Spoorwegmaatschappij Almelo - Salzbergen. Deze maatschappij maakte gebruik van een hiaat in de Nederlandse wetgeving, omdat er in de Spoorwegwet van 1860 geen melding werd gemaakt van een traject tussen Oost Nederland en het noorden en westen van Duitsland. De overheid was wel bezig met de aanleg van Staatslijn D (Zutphen - Glanerbrug), maar deze bood geen aansluiting naar Duitsland. Met deze spoorlijn zouden de belangrijke steden Almelo en Oldenzaal niet worden aangesloten op het spoor. Hierop werden de handen ineen geslagen en een aantal Twentse fabrikanten besloten om zelf een spoorlijn te bouwen. Deze fabrikanten werden aangevoerd door de Almeloer E. Dull. Deze werd gesteund door de ex minister van handel van Hannover, Von Lucken. In 1861 verkregen zijn de concessie voor de aanleg van deze spoorlijn, maar kregen het benodigde kapitaal niet bijeen. Op 3 november 1861 werd de concessie verkocht voor 50.000 gulden aan investeerders en fabrikanten uit Almelo, Borne en Hengelo. Hun spoorwegmaatschappij werd op 18 augustus 1862 opgericht na het akkoord van de deelstaat Hannover en de Haagse regering. Ook de steden Almelo en Oldenzaal waren investeerder in het plan. De totale aanleg van de spoorlijn kostte 3,3 miljoen gulden. In Salzbergen werd aansluiting geboden op het Duitse spoor van de Konigliche Hannoversche Westbahn.


In 200 wordt de aanbesteding uitgeschreven voor de treindienst tussen Zutphen en Oldenzaal. Op maakt de opdrachtgever bekend dat voor de periode van december 2003 tot december 2013 Syntus het treinverkeer uit zal voeren. In 201 wint Syntus opnieuw de aanbesteding voor het treinverkeer tussen Zutphen en Oldenzaal. De concessie heeft een looptijd tot december 2023. In 2015 wint Keolis de aanbesteding van het Duitse netwerk Teutoburger Wald. In deze concessie is ook een treindienst opgenomen tussen Hengelo en Bielefeld. Vanaf de dienstregeling 2018 zullen de treinen gaan rijden.

In 202 wordt de aanbesteding uitgeschreven voor een nieuwe concessie. Deze heeft een looptijd van 5 jaar en duurt tot december 2028. De kortere looptijd is het gevolg van de wereldwijde uitbraak van de Covid-19 pandemie en de onzekerheid die hier mee gepaard gaat qua financiën en reizigersaantallen. Een van de uitgangspunten is dat het huidige materieel gebruikt mag worden. Op 20 december 2022 maakt de provincie Overijssel bekend dat Arriva de concessie gewonnen heeft.[1]


Aanleg

Op 26 mei 1862 werd begonnen met de aanleg van de spoorlijn. De officiële openingshandeling vond plaats ter hoogte van de Koppelboer in Oldenzaal. De spoorlijn werd enkelsporig aangelegd. Vanwege de te verwachte groei van het vervoer werd de spoorlijn voorbereid om dubbelsporig aan te leggen. Het baanlichaam en de ondergrond werden hiervoor geschikt gemaakt. Voor de aanleg waren in totaal 70.000 dwarsliggers nodig. Het zand en grind kwam uit de omgeving van de spoorlijn. Grind was afkomstig uit Borne, Zenderen, Gildehaus en Bentheim. Voor het zand werd er bij Lonneker een zandwinning aangelegd.


Beveiliging


In najaar van 1968 wordt het traject tussen Wierden en Almelo voorzien van geautomatiseerde NX-beveiliging. Deze wordt op 24 november 1968 in gebruik genomen. De bediening van dit baanvak vindt plaats vanuit de CVL post in Hengelo. In deze post is naast het moderne CVL/NX-tableau ook een mechanisch bloktoestel geplaatst voor de nog niet gemorderniseerde trajecten. Hiermee is een groot deel van de spoorlijn tussen Amersfoort en Twente voorzien van automatische beveiliging. Op 30 maart 1969 is de NX beveiliging en het automatische blokstelsel op het traject tussen Almelo en Hengelo in gebruik genomen. Op 11 mei 1969 wordt de nieuwe NX beveiliging en het automatische blokstselsel tussen Hengelo en de grens bij de Poppel en tussen Hengelo en Enschede in gebruik worden genomen. In totaal zullen 56 overwegen worden beveiligd met een ahob (20 stuks) of een aki (36 stuks).


Opening & ingebruikname

In februari 1865 reden de eerste werktreinen tussen Schuttorf en Bentheim. Op 9 juni 1865 reed de eerste locomotief Oldenzaal binnen en op 7 augustus 1865 reed de eerste trein Almelo binnen. Op 2 oktober 1865 wordt de spoorlijn officieel geopend.


Wijzigingen

  • In 1917 werd besloten om de spoorlijn tussen Apeldoorn en Hengelo de belangrijkste verbinding te maken tussen de Randstad en Twente. Hierop werd de spoorlijn verdubbeld. De spoorlijn tussen Apeldoorn en Hengelo via Zutphen werd hierbij tot regionale spoorlijn bestempeld.
  • In het najaar van 1949 wordt begonnen om het traject Amersfoort - Enschede te elektrificeren. In Almelo zijn ook diverse wijzigingen aan het emplacement uitgevoerd. Zo zijn er kruiswissels gekomen en op het kopspoor kunnen de treinen van en naar Mariënberg worden geparkeerd. In Almelo de Riet worden de perrons verhoogd. In Borne wordt een nieuw middenperron aangelegd. Deze werkzaamheden zijn in het voorjaar van 1951 afgerond. Vanaf mei 1951 is Enschede elektrische te bereiken vanuit Amersfoort.
  • Op 197 wordt begonnen met het elektrificeren van het baanvak Oldenzaal - Bad Bentheim. De bovenleiding krijgt een spanning van 1.500 Volt, waarmee het mogelijk is om treinen elektrisch tot aan Bad Bentheim te rijden. Hiermee komt een eind aan de Duitse diesellocomotieven die met internationale treinen naar Hengelo rijden. Op 25 mei 1976 wordt het geëlektrificeerde baanvak in gebruik genomen.


Stations

In totaal kende de spoorlijn 11 stations, waarvan er 7 in Nederland liggen. Van deze 7 stations is er één gesloten.

Almelo

Dit station ligt op kilometerpunt 0,8.

Almelo de Riet

Dit station ligt op kilometerpunt 2,7.

Zenderen

Dit station ligt op kilometerpunt 7,1. In 19 werd de halte gesloten.

Borne

Dit station ligt op kilometerpunt 10,1.

Hengelo

Dit station ligt op kilometerpunt 15,4.

Hengelo Oost

Dit station ligt op kilometerpunt 17,2.

Oldenzaal

Dit station ligt op kilometerpunt 26,2.


Aansluitingen

Dienstregeling

Op 18 oktober 1865 werd begonnen met de reizigersdienst tussen Almelo en Salzbergen. Op 16 oktober 1865 reden de eerste goederentreinen tussen beide plaatsen.


Nadat in mei 1951 de spoorlijn van Amersfoort naar Enschede is geëlektrificeerd, wordt de elektrische uurdienst ingevoerd. Eens in de twee uur rijdt er een trein van Amsterdam naar naar Enschede. Het andere uur rijdt er een trein van Rotterdam/Den Haag naar Enschede. Daarnaast rijden er vier getrokken exprestreinen tussen Amsterdam en Enschede. Vanaf oktober 1951, het begin van de winterdienstregeling, worden de getrokken snel- en exprestreinen vervangen door de nieuwe treinstellen Materieel '46. Vanaf 2 oktober 1955 stroomt het nieuwe Plan E in. Dit vervangt de treinstellen die ingezet worden in de sneltreinen naar Enschede. Hiermee wordt het aantal stops beperkt en wordt er om en om gestopt in Rijssen of Borne.


Met ingang van de zomerdienstregeling 1969 gaat de stoptrein van Enschede naar Apeldoorn doorrijden naar Amsterdam. In Amersfoort wordt aansluiting geboden op de treinen richting Rotterdam/Den Haag. Tussen Amersfoort en Amsterdam stopt deze trein alleen in Hilversum. In het kader van Spoorslag '70 gaat elk half uur een intercity rijden tussen Amsterdam en Enschede enerzijds en Rotterdam/Den Haag anderzijds. Het treindeel voor Den Haag reed daarbij tussen Enschede en Deventer als stoptrein. Hiermee kwam de aparte stoptrein tussen Enschede en Apeldoorn te vervallen. In deze treinen gaan de treinstellen Materieel'54 rijden.

In 1976 rijden de laatste grensoverschrijdende stoptreinen tussen en .

In 1985 worden de oude treinstellen vervangen door de nieuwe treinstellen ICM.

Met ingang van de dienstregeling 1996/1997 wordt de aparte stoptrein tussen Enschede/Almelo en Deventer weer ingevoerd. In 1998 worden de series 7200 (Zutphen - Enschede) en 7600 (Hengelo - Oldenzaal) samengevoegd tot serie 7200 (Zutphen - Oldenzaal).

Vanaf 14 december 2003 voert Syntus de treindienst uit tussen Zutphen en Oldenzaal. Hiervoor worden treinstellen van het type Lint ingezet. Er zal de gehele dag een halfuursdienst worden aangeboden, met uitzondering van de late avond en zondag. Dan rijden de treinen tussen Hengelo en Zutphen slechts eenmaal per uur. In de dienstregeling 2005 rijdt trein 7051 als stoptrein van Almelo naar Hengelo, maar stopt niet te Almelo de Riet en Borne. Als trein 7062 keerde het materieel weer terug, maar stopte dan wel op beide stations. Deze trein rijdt niet op de normale tijd van de serie 7000, maar vroeger. Op deze manier wordt trein 143 naar Amsterdam niet in de weg gezeten tot aan Deventer. In de dienstregeling 2006 wordt de stoptrein doorgetrokken naar Apeldoorn en gaat in de spitsen twee keer per uur rijden. In de dienstregeling 2009 gaan de stoptreinen de hele dag twee keer per uur rijden en wordt de eindbestemming Enschede, ook in het weekend.

Vanaf 12 december 2010 gaat de 3436 als Grensland Express rijden tussen Hengelo en Bad Bentheim, in samenwerking met de Bentheimer Eisenbahn. De trein stopt onderweg alleen in Oldenzaal. Op 7 december 2013 komt ook aan deze inzet een einde. De proef is niet het succes geworden waar de opdrachtgevers op gehoopt hadden, omdat het aantal ritten beperkt was. Daarnaast moesten er aparte treinkaartjes worden gekocht en was de dienstregeling niet in de reisplanner opgenomen. Met het ingaan van het wijzigingsblad van september 2016 rijdt de serie 7000 niet meer op zaterdag tussen Almelo en Enschede. Vanaf de dienstregeling 2017 gaat de treinserie 7000 in het weekend een uurdienst gaan rijden. Doordeweeks rijdt de serie alleen in de spits door naar Enschede. Vanaf 14 januari 2018 wordt Hengelo aangesloten op het Duitse spoorwegnet. De treinserie RB61 (Bielefeld - Bad Bentheim) wordt doorgetrokken naar Hengelo. Voor deze verbindingen worden multi-courante treinstellen van het type Flirt ingezet van Keolis. Oorspronkelijk was het de bedoeling om per december 2017 doorgaand te rijden, maar diverse problemen zorgden er voor dat de start was uitgesteld.

Vanaf 19 juni 2020 rijdt er een extra trein in de avond tussen Zwolle en Enschede op vrijdag en zaterdag. Trein 7992 vertrekt om 0.03 uit Enschede naar Zwolle. Vanuit Zwolle vertrekt om 1.05 trein 7987 naar Enschede. De treinen stoppen op alle tussengelegen stations. Vanaf 10 december 2023 vertrekken van maandag tot en met zaterdag twee intercity's. Trein 17974 rijdt om 19.31 weg uit Enschede naar Zwolle. Trein 17967 vertrekt om 19.39 uit Zwolle naar Enschede.


Ongevallen

Bronnen, Referenties en/of Voetnoten

  • Regionale spoorwegen in Nederland deel 4: Overijssel - G. Nieuwenhuis en A. Egelie - Maandblad: Op de Rails, 90e Jaargang - 12-2022 Blz: 604-609 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321

  1. Concessie Twente niet opnieuw gegund aan Keolis Twents, service van Keolis 20 december 2022