Hengelo

Uit Somda RailWiki
Naar navigatie springenNaar zoeken springen

Hengelo een de stations van de Overijsselse gemeente Hengelo. De verkorting van het station is Hgl.

Geschiedenis

Tussen 1899 en 1902 wordt het spoor rondom het station opgehoogd, zodat er ongelijkvloerse kruisingen ontstaan. Dit zand wordt gewonnen uit het nabij gelegen Lonnekermeer.


Voor de beveiliging beschikte het station over in totaal 5 seinhuizen [1].

  • Post T

Post T is gelegen aan de oostzijde van het station ter hoogte van de splitsing van de spoorlijnen richting Oldenzaal en Enschede. De post bevindt zich boven spoor 4c. Het is gebouwd in naar een ontwerp van . Het gebouw bestaat uit een verdieping. Het onderste deel bestaat uit poten, terwijl het bovenste deel is gemetseld. Het puntdak is voorzien van dakpannen. Op de bovenverdieping staat het bedieningstoestel. De bovenverdieping is te bereiken via een trap aan de buitenzijde. De post is voorzien van een bedieningstoestel van Siemens & Halske. Vanuit deze post wordt het treinverkeer naar Oldenzaal en Enschede en het emplacement bediend. Hieronder vallen de grendels naar aansluitingen, rangeerpaallantaarns, rangeerstoplantaarn, de seinen en wissels.

  • Post I

Post I is gelegen aan de westzijde van het station ter hoogte van de splitsing van de spoorlijnen richting Almelo en Zutphen. Het is gebouwd in naar een ontwerp van . Het gebouw bestaat uit twee verdiepingen. Beide verdiepingen zijn opgetrokken uit bakstenen. Het puntdak is voorzien van dakpannen. Op de begane grond staat . Op de bovenverdieping staat het bedieningstoestel. De bovenverdieping is te bereiken via een trap aan de buitenzijde. De post is voorzien van een bedieningstoestel van Siemens & Halske. Vanuit deze post wordt het treinverkeer vanuit Borne en Delden bediend. Daarnaast wordt een deel van het emplacement bediend met een klapbord, grendels naar aansluitingen, rangeerstoplantaarn, seinen en wissels.

  • Post II

Post II is gelegen op het perron. Het is gebouwd in naar een ontwerp van . Het gebouw bestaat uit een verdieping. De post is voorzien van een bedieningstoestel van Siemens & Halske. Vanuit deze post wordt het treinverkeer over de kruiswissels van de perronsporen bediend.

  • Post III

Post III is gelegen aan de zijde van het station ter hoogte van de . Het is gebouwd in naar een ontwerp van . Het gebouw bestaat uit twee verdiepingen. Beide verdiepingen zijn opgetrokken uit bakstenen. Het puntdak is voorzien van

  • Post IV

Post IV is gelegen aan de oostzijde van het station, nabij de overweg met de Kuipersdijk. Het is gebouwd in naar een ontwerp van . Het gebouw bestaat uit twee verdiepingen. Het onderste deel is gemetseld, terwijl het bovenste deel van hout is. Het puntdak is voorzien van dakpannen. Op de begane grond staat . Op de bovenverdieping staat het bedieningstoestel. De bovenverdieping is te bereiken via een trap aan de buitenzijde. De post is voorzien van een bedieningstoestel van Siemens & Halske. Vanuit deze post wordt het treinverkeer op het emplacement en naar diverse aansluitingen bediend. Hieronder vallen de grendels naar aansluitingen, rangeerpaallantaarns, rangeerseinpalen, rangeerstoplantaarn, de seinen en wissels. Om de overweg in de Kuipersdijk te sluiten, zijn er drukknoppen op het toestel aanwezig.


Eerste station

Op 5 juli 1866 wordt het eerste station van Hengelo geopend. Dit station wordt in gesloten en vervangen door een nieuw station.


Tweede station

In 1899 wordt begonnen met het omhoog brengen van de spoorlijn nabij het centrum van Hengelo. Dit maakt het nodig om een nieuw station te bouwen ten westen van het oude station. Dit wordt ontworpen door architect G.W. van Heukelom. De bouw wordt gegund aan . Deze begint op met de bouw van het station. Om het perron te overspannen is er een overkapping van meter bij meter. Ook deze overkapping is door de architect ontworpen. De bouw wordt op 13 augustus 1901 aanbesteed. De aanbesteding wordt gegund aan de Naamloze Vennootschap Constructiewerkplaatsen te Winschoten. De overkapping wordt gebouwd voor een bedrag van 130.900 gulden. Op 16 februari 1902 wordt het station geopend.

Op 6 en 7 oktober 1944 wordt het station vernield tijdens bombardementen van de US Air Force. Het is de bedoeling om het spoorwegemplacement te raken, evenals de fabrieken van Stork en Holland Signaal. De bommen worden van grote hoogte afgeworpen door de B26 bommenwerpers. Dit komt de nauwkeurigheid niet ten goede. Hierdoor wordt een groot deel van de stationsomgeving vernield


Derde station

De bouw van het nieuwe station Hengelo begon in en was ter vervanging van het in oktober 1944 zwaar beschadigde station. Dit station werd ten westen van het oude station gebouwd en is ontworpen door architect Schelling. De stationshal heeft een oppervlakte van 420 m2. Op het perron komt een restauratie en een dienstgebouw. In 1951 is het stationsgebouw in gebruik genomen. De stationsoverkapping van het tweede station werd wel gerestaureerd.


Laad- en losplaats

Ingaande 20 mei 1951 wordt het station aangewezen als groepshoofdstation voor wagenladingvervoer. Vanuit het groepshoofdstation worden alle wagens uit de regio verzameld om naar een van de andere 11 groepshoofdstations te worden vervoerd, zodat de wagens bij hun klanten terecht komen. Omdat het station nog onvoldoende capaciteit had om de goederenwagens te behandelen, werden de stations van Almelo, Enschede en Oldenzaal aangewezen als sub-hoofdstations. Het rangeerproces op het groepshoofdstation vond als volgt plaats: Vanuit de regionale stations komen de buurtgoederentreinen aan in het groepshoofdstation aan het eind van de middag en in de loop van de avond. Aan het begin van de avond worden eerst de lokale wagens en vervolgens de wagens van de buurtgoederentreinen geheuveld en gesorteerd. Aan het eind van de avond worden de groepstreinen gereed gemaakt voor vertrek. Sommige groepstreinen worden gecombineerd voor 2 of 3 groepsstations. Tussen 23.30 en 2.00 vertrekken de groepstreinen. De wagens voor de eigen groep worden na 2.00 gesorteerd als begin voor de buurtgoederentreinen van de volgende dag. Tussen 2.00 en 5.30 komen de nieuwe groepstreinen aan op het station. Na aankomst worden zij gerangeerd in nieuwe buurtgoederentreinen voor de regionale stations. Deze vertrekken voor 8.00. De wagens voor de lokale bediening worden in de loop van de ochtend bij de klanten geplaatst. Vanuit Hengelo worden met buurtgoederentreinen de omliggende stations bediend. Dit zijn Borne (tot ), Delden (tot 1983), Enschede (tot 1988), Goor (tot 1983), Gronau (tot 1979) en Oldenzaal (tot 1987).

Aan het eind van de jaren '70 rijden er twee dagelijkse wagenladingtreinen tussen Hengelo en het rangeerstation van Amersfoort. Aan het begin van de jaren '80 wordt dit verlaagd naar 1 trein per dag. Naar Amersfoort blijven wel twee treinen rijden. In 1993 gaat er per dag een treinpaar tussen Hengelo en de Kijfhoek rijden. In 2000 komt deze trein te vervallen en wordt Hengelo vanuit Zwolle bediend. De trein tussen Kijfhoek en Onnen maakt hiervoor een stop in Zwolle. In december 2004 rijdt de trein nog maar 3 keer in de week. In de late avond arriveert een trein vanuit de Waalhaven/Kijfhoek in Almelo. Vanuit Almelo worden de wagons naar Hengelo gebracht, waar de aansluitingen van Akzo en Elementis in Delden worden bediend. De afvoer vond eveneens via Almelo plaats. De wagons uit Hengelo rijden mee met de lege rongenwagons uit Almelo die bij Van Merksteijn waren gelost van hun rollen staaldraad. In 2005 wordt de aanvoer van wagons naar Twente weer aangepast. De wagons voor Twente worden achterop meegegeven met Unit Cargo trein 45759 naar Seelze. De afvoer blijft in de nacht plaatsvinden met de lege rongenwagens. In december 2007 komt een eind aan deze constructie en wordt weer een Unit Cargo trein tussen Kijfhoek en Almelo ingelegd. In de middag worden de wagons naar Amersfoort afgevoerd, omdat zij niet meer met de lege rongenwagens mee mochten rijden. In juni 2008 stopt Railion met de bediening van Akzo. Servo in Delden wordt vanaf dat moment vanuit Bad Bentheim bediend. Op 10 oktober 2008 neemt ACTS het bescheiden vervoer over van Railion. Vanaf 18 november 2008 neemt ACTS ook de bediening van Akzo over. De wagons worden vanuit Bad Bentheim aangevoerd. Per 13 juni 2010 neemt DB Schenker het vervoer weer over van ACTS. Akzo wordt vanaf dat moment alleen nog op maandag in de middag bediend.


Stamlijn Akzo

Tussen Hengelo en Enschede is in 1956 een aansluiting gemaakt naar de voormalige Spoorlijn Doetinchem - Hengelo GOLS. Deze aansluiting is aangelegd langs de Kuipersdijk. De aansluiting heeft als verkorting Hglakz. Bij de kruising met de Pruisische Veldweg sluit dit nieuwe spoor aan op de voormalige spoorlijn. Nabij de Rougoorweg is een wissel geplaatst dat toegang geeft tot de fabriek van KNZ. Op het terrein zijn In 19 gaat het terrein ten westen van de brug over het Twentekanaal met de Boekeloseweg over naar de Container Terminal Twente. Rond 2010 wordt het aantal sporen terug gebracht tot twee sporen. Treinen voor Akzo worden vanaf het station van Hengelo naar het derde spoor en omloopspoor langs de Parallelweg SS. Vanaf hier wordt de trein de stamlijn opgeduwd. Nabij de Rougoorweg kan er weer naar Akzo worden gereden. Aan het eind van de spoorlijn is een omloopspoor beschikbaar.

Voor het rangeerwerk beschikt Akzo over in totaal locomotieven. Van 1980 tot 2006 is een locomotief van Orenstein & Koppel met het fabrieksnummer 26545 uit 1966 met de naam Dirk aanwezig.

Tussen 1983 en 1993 wordt dagelijks keukenzout afgevoerd per spoor vanuit Hengelo naar de vesting van de Akzo in de Botlek, waar er chloor van wordt geproduceerd. Het zout wordt vervoerd in blauwe zelflossers van het type Tals van verhuurbedrijf Armita. Per schuifwandwagen van het type Hbis met groot NS logo wordt wekelijks tussen 1987 en 1993 een trein met zout naar Italië afgevoerd. Vanaf 19 rijden er zelflossers met zwenkdak van het type Tapps naar de vestiging van General Electric in Bergen op Zoom. De afvoer vindt werkdagelijks plaats met een Unit Cargo trein. Onderweg worden de wagens op de Kijfhoek en in Roosendaal in de juiste trein gerangeerd. Eind september 1996 wordt het vervoer van zout naar General Electric in Bergen op Zoom beëindigd. Het vervoer van zout gaat met de binnenvaart.

Tussen 19 en 199 worden kolen per spoor aangevoerd. De wagons zijn afkomstig van de EMO op de Maasvlakte en worden door middel van Unit Cargo aangevoerd. De wagons worden door de rangeerlocomotief uit Hengelo over de losput gereden.

Vanaf 13 januari 1997 gaat trein met zout naar Duitsland pas om 17.21 rijden in plaats van rond 9 uur.

Vanaf wordt er in schuifwandwagens zout afgevoerd op pallets naar Zweden.

De lokale bediening van de Akzo is vanaf 19 het brengen van de wagons in de ochtend. In de middag worden de wagons opgehaald bij de Akzo.

Railion rijdt vanaf februari 2003 nog maar 1 keer per werkdag naar de Akzo. De aankomstwagens worden geplaatst en de vertrekwagens worden meegenomen. Er worden schuifwandwagens geplaatst voor het vervoer van verpakt zout naar Denemarken en Zweden. In december 2004 wordt de frequentie teruggebracht van 5 naar 3 dagen. Akzo wordt dan alleen nog maar bediend op dag, dag en dag. In april 2006 rijdt de laatste trein met chloor naar de Botlek. Op 10 augustus 2006 rijdt de laatste trein met chloor naar de Duitse vestiging in Ibbenbüren. Het zijn de laatste restanten chloor die nog aanwezig waren in de fabriek. Op 13 november 2007 worden 22 wagons van het type Slps naar het terrein van de Container Terminal Twente gebracht door de 1255 en 6705 van ACTS. De containers worden beladen met oud papier. Op 30 november 2007 is de trein beladen en wordt door de 6705 naar het station van Hengelo gesleept. Hier wordt de 1254 voor de trein geplaatst en rijdt naar 's-Hertogenbosch. Pas op 7 december 2007 gaat de trein naar Roosendaal, waar de NMBS de trein overneemt voor doorvoer naar Gent. Railion stopt met de bediening van Akzo op 15 juni 2008. Op 18 november hervat ACTS in opdracht van Railion de bediening van Akzo. ACTS haalt de schuifwandwagons voor de Akzo op in Bad Bentheim met een diesellocomotief. De wagons worden door Railion Deutschland vanuit Rheine naar Bad Bentheim gebracht. Met de schuifwandwagens wordt verpakt zout afgevoerd naar Denemarken en Zweden.

Op 14 juni 2010 neemt DB Schenker de bediening van Akzo weer over van ACTS. De aanvoer van de wagons blijft via Rheine en Bad Bentheim lopen. De bediening vindt alleen nog maar plaats op de maandag.

Op 24 december 2013 wordt de Akzo voor het laatst bediend. In maart 2014 wordt begonnen met de gedeeltelijke opbraak van de spoorlijn, te beginnen vanaf het aansluitwissel naar het hoofdspoor. Hiermee kan ook de lastige overweg met het fietspad F35 worden verwijderd. Het spoor is tot aan de vestiging van Raab Karcher opgebroken. Ook wordt het spoor naar de Akzo vanaf het emplacementje bij de Rougoorweg opgebroken. In februari 2016 wordt het restant van de spoorlijn verkocht aan Rail Pleasure en de gemeente Hengelo. Vanaf april 2016 is het mogelijk om met railfietsen over de spoorlijn te fietsen.


Locomotievendepot

Station Hengelo kende een locomotievenloods.

Op 5 juli 1956 wordt het depot opgeheven.

In wordt de locomotievenloods verbouwd tot werkplaats. In 1956 wordt de draaischijf van het depot verwijderd, zodat stoomlocomotieven moeten uitwijken naar de draaischijf van Oldenzaal om gedraaid te worden.


Mutaties

Op 8 oktober 1949 gaat de 8106 naar de Centrale Werkplaats van Tilburg, waar de locomotief op 1949 wordt afgevoerd voor sloop.

Per 8 oktober 1950 gaan er locomotieven van de serie 3900 over naar de depots van Zwolle en Amersfoort. Hun plaats wordt ingenomen door locomotieven van de serie 3700 met grote tender. Deze tenders hadden 10 kuub meer inhoud om water mee te nemen. Dit zijn de locomotieven Ingaande de zomerdienst 1951 worden de laatste vijf locomotieven van de serie 3400 aan het depot toebedeeld. Zij zijn afkomstig van het depot Zwolle. Op 1955 komen de 1705, 1802 en 1829 uit Zutphen in het depot. Op 19 december 1955 gaat de 3776 naar de Werkplaats van Zwolle, waar de locomotief op dienst doet als verwarmingslocomotief. Op 23 maart 1956 gaat de 6101 naar de Centrale Werkplaats van Tilburg, waar de locomotief op 1956 wordt afgevoerd voor sloop. Op 22 april 1956 verhuist de 3737 naar het depot van Roosendaal. Op 31 mei 1956 gaat de 6106 naar de Centrale Werkplaats van Tilburg, waar de locomotief op 1956 wordt afgevoerd voor sloop.


Locomlopen

Vanaf 6 december 1943 wordt een locomotief van de serie 8400 ingezet voor onder andere konvooien naar Heemaf.

Tussen augustus 1950 en mei 1955 is de 8102 actief met het rangeren en bedienen van goederenstations rondom Enschede.

Vanaf 21 mei 1951 worden de vijf locomotieven van de serie 3400 ingezet voor de olietreinen vanuit Schoonebeek naar Almelo. Deze vijf locomotieven rijden de olietreinen tot aan het begin van de zomerdienst 1953. Alleen lege olietrein 4767 rijdt nog met stoomtractie op zondag. Dit is een locomotief van de serie 3700.

In 1954 rijden de laatste locomotieven van de serie 2100 vanuit Hengelo hun diensten. Als laatste wordt de 2104 buiten dienst gesteld. Op 2 juni 1956 worden geen diensten meer gesteld van uit het locomotiefdepot en wordt het depot opgeheven. Er zijn tot dat moment nog slechts diensten gesteld vanuit het depot.


In het depot zijn tussen en 1956 de volgende series stoomlocomotieven in het depot gehuisvest:

  • 1700;
  • 2100;
  • 3400;
  • 3700;
  • 3900;
  • 4100;
  • 4600;
  • 5400;
  • 5500;
  • 6100;
  • 8100;
  • 8400;
  • 8500


Werkplaats

Na het opheffen van de stoomdepot wordt het stoomdepot verbouwd tot werkplaats voor dieselmaterieel.

In 2000 is de werkplaats voorzien van een werkput en een afzuiging voor rookgassen. Om treinstellen van hun draaistellen te lichten, worden er hefbokken geplaatst.

Naast de bestaande werkplaats wordt in april 2017 begonnen met de bouw van een nieuwe werkplaats van Stadler. In deze werkplaats zullen de Flirt-treinstellen van Syntus worden onderhouden. Naast deze werkplaats komt een ruimte om draaistellen op te slaan. Er komt een spoor in de werkplaats te liggen. Dit spoor wordt in september 2017 aangesloten op het sporennet naar de werkplaats van NedTrain. De werkplaats wordt op 17 november 2017 geopend en in gebruik genomen. Voor het verplaatsen van de treinstellen beschikt de werkplaats over een rangeerrobot van het type KOKS-Zagro E-Maxi.


Spoorlijnen

Het station is gelegen aan de Spoorlijn Almelo - Salzbergen en aan Staatslijn D.


Dienstregeling

Ingaande 5 oktober 1930 gaat er een nachttrein rijden vanuit Rotterdam naar Leeuwarden, Groningen en Hengelo. Dit zijn gecombineerde treinen voor goederen, post en reizigers. Het vertrek is rond middernacht. De aankomst is in de vroege ochtend. Deze treinen rijden met een gemiddelde snelheid van 75 kilometer per uur. De treinen zijn vooral een succes voor het vervoer van post en goederen. Voor het uitwisselen van wagons van de nachttrein tussen Amsterdam en Maastricht is het station van Utrecht Maliebaan aangewezen. Zo kunnen goederen en post vanuit Rotterdam naar Maastricht of vanuit Amsterdam naar noord of oost Nederland.


Ingaande 26 mei 1976 is het mogelijk om internationale treinen elektrisch naar Bad Bentheim te rijden. Hiermee komt een einde aan de komst van Duitse diesellocomotieven naar Hengelo.


Vanaf 12 december 2010 gaat de 3436 als Grensland Express rijden tussen Hengelo en Bad Bentheim, in samenwerking met de Bentheimer Eisenbahn. Op 7 december 2013 komt ook aan deze inzet een einde. De proef is niet het succes geworden waar de opdrachtgevers op gehoopt hadden.


Vanaf 14 januari 2018 wordt Hengelo aangesloten op het Duitse spoorwegnet. De treinserie RB61 (Bielefeld - Bad Bentheim) wordt doorgetrokken naar Hengelo. Voor deze verbindingen worden multi-courante treinstellen van het type Flirt ingezet van Keolis.

In de dienstregeling 2020 wordt de treinserie RB61 uitgebreid. In de ochtend en in de avond wordt een extra slag toegevoegd. Vanaf 19 juni 2020 rijdt er een extra trein in de avond tussen Zwolle en Enschede op vrijdag en zaterdag. Trein 7992 vertrekt om 0.03 uit Enschede naar Zwolle. Vanuit Zwolle vertrekt om 1.05 trein 7987 naar Enschede. De treinen stoppen op alle tussengelegen stations.


Stoppende treinen

In de huidige dienstregeling (2024) stoppen de volgende treinseries te Hengelo:

Treinserienummer Beginpunt Eindpunt Materieel
140 Berlijn Amsterdam Centraal Locomotief Baureihe 193 + DB IC rijtuigen
240 Berlijn Amsterdam Centraal Locomotief Baureihe 193 + DB IC rijtuigen
1600 Schiphol Enschede ICMm/DDZ
1700 Den Haag Centraal Enschede ICMm//DDZ
7000 Apeldoorn Almelo/(Enschede) SNG
7900 Enschede Zwolle FLIRT (Keolis)
17900 Enschede Zwolle FLIRT (Keolis)
20300/RB61 Hengelo Bielefeld (Dld) FLIRT 3
31200 Zutphen Oldenzaal Lint 41/h (Arriva)

Passerende treinen

In de huidige dienstregeling (2024) stoppen alle treinseries te Hengelo.


Bronnen, Referenties en/of Voetnoten

  • Goederenvervoer in Oost-Nederland (1) Teruggang vanaf de jaren negentig - H. Bouwknegt - Maandblad: Railmagazine, 45e Jaargang - juli/augustus 2023 nummer 406 Blz: 50-54 Uitgave: Uquilair ISSN: 0926-3489
  • Stoom bij NS in de jaren dertig | Nederlandse stoomlocomotieven door Britse fotografen geportretteerd - H. van Poll - Uitgave: WBOOKS, 2021 ISBN: 978 94 625 8437 2

  1. Hengelo (Klassieke beveiliging) Klassieke beveiliging