Betuwelijn

Uit Somda RailWiki
Naar navigatie springenNaar zoeken springen

De Betuwelijn loopt van Elst naar Dordrecht via Geldermalsen. De spoorlijn heeft een lengte van 92,8 kilometer. In Elst is er aansluiting op de Spoorlijn Nijmegen - Arnhem, in Geldermalsen is er aansluiting op de spoorlijn Utrecht - Boxtel . In Dordrecht is er aansluiting op de spoorlijn Breda - Rotterdam. De spoorlijn is in een aantal etappes tussen 1882 en 1885 in gebruik genomen. De spoorlijn is gedeeltelijk voorzien van bovenleiding. De spoorlijn heeft een lengte van 92,8 kilometer

Geschiedenis

Op 18 augustus 1860 wordt de spoorwegwet aangenomen die de aanleg van 10 spoorlijnen regelt door de Staat der Nederlanden. Hiermee worden de eerste hoofdlijnen van het spoorwegnet aangelegd die de grote steden van Nederland met elkaar verbinden. In 1873 wordt de tweede spoorwegwet aangenomen om enkele grote steden met elkaar te verbinden die bij de eerste aanleg niet met elkaar zijn verbonden. De aanleg van secundaire spoorlijnen op particulier initiatief blijft echter achter. Nederland loopt hierdoor een achterstand op ten opzichte van de omringende landen, waar al netwerk met spoorlijnen is ontstaan. In juni 1875 wordt door minister J. Heemskerk van Binnenlandse Zaken een plan ingediend voor de aanleg van een aantal spoorlijnen. Door de staat wordt op 10 november 1875 de derde wet op de aanleg van spoorwegen aangenomen. Samen met 8 andere spoorlijnen maakt de aanleg van spoorlijn tussen Elst en Dordrecht onderdeel uit van deze derde spoorwegwet. Met de aanleg van deze spoorlijnen ontstaat er een fijnmaziger spoorwegnet in Nederland. De exploitatie van de spoorlijn wordt uitgevoerd door de SS. Vanaf Kesteren loopt de spoorlijn Kesteren - Amersfoort parallel aan de Betuwelijn.


In deze spoorlijn zijn ook enkele bruggen opgenomen. Deze komen te liggen over het Wantij en de Beneden Merwede.

Ten zuiden van het station van Elst begint de spoorlijn met een aftakking van de spoorlijn Nijmegen - Arnhem.

In 1968 presenteert de Werkgroep Optimale Omvang van het Net een overzicht van onrendabele spoorlijnen. Op deze lijst staat ook de spoorlijn Geldermalsen - Elst/Ressen-Bemmel, die in 1967 een verlies leed van 1 miljoen gulden. Een groot deel van het verlies komt voor de rekening van het traject ten oosten van Tiel. Om deze reden wil de NS dit baanvak graag sluiten. Het baanvak tussen Geldermalsen en Tiel zal met een vereenvoudigde exploitatie kostenneutraal worden gemaakt. Deze plannen gaan uiteindelijk niet door.

In 2004 publiceert de provincie Gelderland de aanbesteding voor de treindienst tussen Arnhem en Tiel per 1 april 2005. Deze aanbesteding wordt door Syntus gewonnen. De concessie heeft een looptijd tot december 2012. In juli 2006 wordt bekend dat Arriva de concessie voor de treindienst tussen Dordrecht en Geldermalsen heeft gewonnen. De startdatum is december 2006. De looptijd van de concessie heeft een looptijd van 8 jaar wanneer er gebruik wordt gemaakt van bestaand materieel, zoals Plan V. Als er gebruik wordt gemaakt van nieuw materieel dan heeft de concessie een looptijd van 12 jaar. In beide gevallen is er een overgangsperiode van 2 jaar waarbij er gebruik mag worden gemaakt van bestaand materieel van de NS. Door Arriva wordt nieuw materieel besteld in de vorm van GTW-treinstellen. Door de provincie Zuid-Holland zijn een aantal wensen vast gelegd in de concessie, zoals een kwartiersdienst tussen Dordrecht en Gorinchem en de opening van vijf nieuwe stations. Dit zijn de stations van Sliedrecht Baanhoek, Hardinxveld Blauwe Zoom, Boven-Hardinxveld, Gorinchem Noord en Leerdam Broekgraaf. De kwartiersdienst wordt in september 2011 ingevoerd. De stations Sliedrecht Baanhoek en Hardinxveld Blauwe Zoom zijn in december 2011 in gebruik genomen, gevolgd door Boven-Hardinxveld in april 2012. De stations van Gorinchem Noord en Leerdam Broekgraaf worden niet aangelegd. Tussen Dordrecht en Dordrecht Stadspolders wordt het spoor verdubbeld om zo meer ruimte te krijgen op het spoor. Bij Boven-Hardinxveld wordt een passeerspoor aangelegd.


In 2009 wint Arriva de aanbesteding om vanaf december 2012 het treinvervoer op de spoorlijn tussen Tiel en Arnhem te exploiteren. Hiervoor wordt nieuw materieel besteld in de vorm van treinstellen GTW van Stadler. De concessie loopt tot december 2020. In 2017 wordt de concessie verlengd tot december 2025. In 2017 wordt een nieuwe procedure gestart voor het treinverkeer tussen Dordrecht en Geldermalsen vanaf december 2018. Tot 30 oktober 2017 kunnen geïnteresseerden een bod uitbrengen. Naast Arriva hebben EBS en Qbuzz een bod uitgebracht. Op 10 januari 2018 maakt de provincie Zuid Holland bekend dat Qbuzz de winnaar is. Na afloop van de bezwaarprocedure wordt de gunning op 21 februari 2018 definitief. Het gebruikte materieel kan door Qbuzz worden overgenomen van Arriva. De concessie heeft een looptijd van 8 jaar, met een optie tot verlenging van 7 jaar. In oktober 2022 wordt besloten tot de aanschaf van nieuw materieel voor het baanvak Dordrecht - Geldermalsen per 2027. De aanschaf is noodzakelijk vanwege de aanleg van ETCS in Dordrecht. De looptijd van de concessie wordt vanwege de aanschaf van het nieuwe materieel verlengd tot december 2033.


Aanleg

Langs de gehele spoorlijn zijn in totaal 81 baanwachterswoningen gebouwd. De baanwachters inspecteren het spoor en voeren kleine werkzaamheden uit aan het spoor. Daarnaast zijn enkele woningen naast overwegen gelegen. De baanwachter was dan tegelijkertijd ook overwegwachter. De gehele spoorlijn wordt enkelsporig aangelegd, maar de onderbouw is geschikt voor dubbelspoor.


In 1881 wordt de verhoogde spoordijk voor de spoorbrug over de Beneden Merwede aanbesteed. De aanbesteding wordt gegund aan A. Volker Lzn uit Sliedrecht en P.A. Bos uit Gorinchem. De aanneemsom hiervoor bedraagt fl 2.450.000. De werkzaamheden beginnen in 1882. Het benodigde zand wordt hiervoor grotendeels uit de rivier gehaald met behulp van baggermolens. In kiepwagens wordt het zand via een smalspoornet naar de spoordijk gebracht.


Beveiliging


In 1980 wordt de beveiliging van het baanvak Elst - Geldermalsen geautomatiseerd.


Bruggen

In de spoorlijn zijn een aantal bruggen gebouwd. Een aantal van deze bruggen hebben een eigen verkorting. Dit is de brug over de Beneden-Merwede en de Wantijbrug.

Beneden-Merwede

Over de Beneden Merwede wordt een lange, vaste brug aangelegd. Deze brug is meter lang en weegt ton. De brug is een . De verkorting van de brug is Bmbr. Vanwege de doorvaarthoogte van de brug moet de brug op een dijk worden aangelegd. In 1940 en 1945 wordt de brug opgeblazen. Het herstel vindt plaats in 1940 en 1947. In 1955 wordt de brug nogmaals vernieuwd met een nieuw brugdeel. In 1983 wordt een basculebrug ingebouwd als beweegbaar gedeelte om zo de hoger beladen schepen te kunnen laten passeren. Aan de oostzijde van het spoor is een fietspad aangelegd.

Wantijbrug

Om het Wantij te kunnen overspannen, wordt een draaibrug gebouwd. Deze heeft een overspanning van meter . De brug wordt geopend door de brugwachter die zijn post woning aan de zijde van Dordrecht heeft. In 1945 wordt de brug opgeblazen door de terugtrekkende Duitse troepen. In 194 wordt begonnen met de bouw van een nieuwe brug over het Wantij. Dit wordt een hefbrug. De heftorens zijn uitgevoerd in een vakwerkconstructie. Het hefgedeelte heeft een lengte van meter. Op 1949 wordt de brug geopend. Hiermee is de spoorverbinding tussen Sliedrecht en Dordrecht weer hersteld. In 1992 wordt de brug voorzien van bovenleiding vanwege de elektrificatie van de spoorlijn tussen Dordrecht en Geldermalsen. In 1996 wordt de oude hefbrug vervangen door een nieuwe hefbrug. De stalen aanbruggen worden vervangen door betonnen aanbruggen. De verkorting van de brug is Wijb.


Opening & ingebruikname

Op 1 november 1882 wordt het traject tussen Elst/Ressen en Geldermalsen in gebruik genomen. Op 1 december 1883 is de opening van het traject Geldermalsen - Gorinchem. Op 16 juli 1885 volgt de verlenging van de spoorlijn tot aan Dordrecht.


Wijzigingen

  • In het najaar van 1975 wordt de elektrificatie van het traject Geldermalsen - Tiel goedgekeurd door de directie van de NS. De kosten bedragen ongeveer 6 miljoen gulden. De werkzaamheden hiervoor beginnen in juli 1977. Op 28 april 1978 worden proefritten gereden met een treinstel Plan V. Met het ingaan van de dienstregeling 1978/1979 is het traject tussen Geldermalsen en Tiel elektrisch te berijden. Hiermee kan er genoeg materieel worden ingezet om de reizigersgroei te kunnen opvangen.


  • In maart 1992 wordt de nieuwe Wantijbrug geplaatst.


Stations

De spoorlijn kent een aantal stations, die door de werden gebouwd.



Aansluitingen

Dienstregeling

Na de opening in 1882 voert de spoorwegmaatschappij SS de dienstregeling uit. In 1884 gaat de exploitatie over naar de HIJSM, als gevolg van de opening van de spoorlijn Kesteren - Amersfoort. Op 16 juli 1885 wordt het laatste deel van de spoorlijn in exploitatie genomen door de SS. Op 1 juni 1889 rijdt pas de eerste doorgaande trein vanuit Amsterdam via Amersfoort en Kesteren richting Nijmegen, als gevolg van een strijd tussen de SS en de HIJSM over het gebruik van het baanvak tussen Kesteren en Nijmegen. In 1890 gaat de exploitatie van de gehele spoorlijn over naar de HIJSM.


Op 17 september 1945 gaan er weer treinen rijden van Gorinchem naar Sliedrecht. Naar Dordrecht rijden is echter nog niet mogelijk, als gevolg van de vernielde brug over de Benede Merwede. Pas op 14 juli 1947 is het weer mogelijk om vanuit Gorinchem naar Dordrecht te reizen per trein.

In de zomerdienstregeling van 22 mei 1955 wordt de stoomtractie tussen Dordrecht en Geldermalsen volledig vervangen door dieseltractie. De door stoomlocomotieven van de serie 3700 getrokken treinen zijn vervangen door DE3 en DE5 treinstellen. Deze rijden in een uurdienst. Tussen Geldermalsen en Zetten-Andelst is een uurdienst met nieuwe treinstellen DE2, die om en om naar Arnhem of Nijmegen rijden. Hiermee rijdt iedere twee uur een trein tussen Geldermalsen en Arnhem en tussen Geldermalsen en Nijmegen.


Tot 1991 rijdt er een keer per twee uur een trein tussen


In de dienstregeling 1994/1995 gaan er tussen Arnhem en Tiel in de avonduren alleen bussen rijden, welke stoppen in Elst en Zetten-Andelst. Voor de overige stations is een regeling met taxi's.


Tussen Dordrecht en Gorinchem rijden van maandag tot en met zaterdag ieder half uur treinen. Naar Geldermalsen wordt er 1 keer per uur gereden, met uitzondering van de spitsen op maandag tot en met vrijdag. Op zondag is de gehele dag een uursdienst.

Op 1 april 2005 neemt Syntus de exploitatie van de treindienst tussen Arnhem en Tiel over van de NS. In de avonduren worden de bussen en taxi's vervangen door treinen. In de spits worden op doordeweekse dagen een halfuursdienst aangeboden. Deze treinen worden gereden door de DM'90 treinstellen. Buiten de spits zal de Lint te zien zijn. Ingaande de dienstregeling 2007 neemt Arriva het treinvervoer over van de NS tussen Dordrecht en Geldermalsen. Er worden zeven treinstellen Plan V gehuurd van de NS, waarmee een halfuursdienst over de gehele spoorlijn wordt ingelegd. Vanaf 14 september 2008 worden deze zeven treinstellen vervangen door nieuwe treinstellen GTW.


Per 11 september 2011 rijdt er een kwartiersdienst tussen Dordrecht en Gorinchem.

In 2014 wordt in Elst een derde spoor aangelegd voor de treindienst naar Tiel. Hiermee zou de treindienst Arnhem - Tiel worden ingekort tot Elst. Door protesten uit de regio komt dit plan te vervallen. In de daluren rijdt vanaf 2016 nog maar 1 trein door naar Arnhem, terwijl de andere eindigt in Elst. Reizigers vanuit Arnhem moeten met de NS trein naar Elst om over te stappen.

Ingaande de dienstregeling 2023 rijden de gehele dag weer ieder half uur treinen tussen Arnhem en Tiel. De overstap in Elst in de daluren van NS naar Arriva is hiermee komen te vervallen.


Ongevallen

Watersnoodramp

In de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 overstroomt een deel van de spoorlijn als gevolg van de doorbraak van dijken langs het water door de springtij en een zware noordwesterstorm die het zuidwesten van Nederland teistert. Reeds op 1 februari 1953 vindt er in Utrecht een bespreking plaats over de te nemen maatregelen om de schade te herstellen en voor zo ver als mogelijk is, een dienstregeling te maken voor de trajecten die nog te berijden zijn. Een van de zaken die nodig zijn voor het herstel, is de aanvoer van zand. Al aan het eind van de ochtend vertrekken uit zowel Maarn als Zwolle een trein met zand. Deze twee treinen worden in Den Haag samengevoegd. In totaal rijden er op 1 februari 1953 vijf treinen, bestaande uit 170 wagons, met zand naar Maassluis en Dordrecht in het getroffen gebied. De treinen uit Geldermalsen hebben hun eindpunt bij Giessendam - Neder Hardinxveld. Met de bus kan er verder worden gereden naar voormalige stopplaats Baanhoek bij de Merwedebrug. Er wordt een tijdelijk perron neergelegd, bestaande uit bielzen en zand. Ook wordt er verlichting geplaatst. De halte wordt op februari 1953 heropend. Vanaf deze halte kan er naar Dordrecht worden gereden. Er wordt een stoomlocomotief van de serie 6000 gebruikt om deze treinen te rijden. Om de locomotief om te kunnen laten lopen, wordt er leeg naar Sliedrecht gereden. Het station zelf is voor reizigers onbereikbaar, omdat het onder water staat. Op 19 februari 1953 wordt de normale dienstregeling hervat. De treinen stoppen nog altijd bij de tijdelijke halte Baanhoek, omdat het station van Sliedrecht nog onbereikbaar is voor reizigers. Op 7 maart 1953 wordt het station van Sliedrecht weer in gebruikt genomen en wordt de halte Baanhoek weer gesloten.


Sluiting & opbraak

In 1991 wordt de boog tussen De Vork en Ressen-Bemmel gesloten en in 2000 wordt deze boog opgebroken om plaats te maken voor de aanleg van de Betuweroute.


Bronnen, Referenties en/of Voetnoten

  • Regionale spoorwegen in Nederland deel 3: Gelderland - G. Nieuwenhuis en A. Egelie - Maandblad: Op de Rails, 90e Jaargang - 11-2022 Blz: 552-559 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321
  • Regionale spoorwegen in Nederland deel 6: Zuid-Holland - G. Nieuwenhuis en A. Egelie - Maandblad: Op de Rails, 91e Jaargang - 1-2023 Blz: 127-134 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321