Brontekst bekijken van 160 - Rangeerlocomotieven serie 160

Voor de Tweede Wereldoorlog werden rangeerlocomotieven gebouwd voor dienst op emplacementen, kadesporen en rangeerterreinen.

= '''Geschiedenis''' =

Tijdens de voorbereidingen van de bevrijding van Europa in de Tweede Wereldoorlog werd duidelijk dat het spoor een grote rol zal gaan spelen bij de aanvoer van voorraden, materieel en personeel. Het Britse Ministry of Supply besteld zowel stoom- als diesellocomotieven voor het Britse ministerie van Oorlog, het War Department. De locomotieven zijn ontworpen voor de goederendienst. Besparingen op materiaal en snelheid van de bouw zijn bepalende factoren. Vele onderdelen zijn hierbij geconstrueerd in plaats van gegoten. Hiermee wordt het maken van dure gietmallen voorkomen. Als materiaal wordt veelal gebruik gemaakt van gietijzer in plaats van staal. In korte tijd werden op deze manier 1.462 stoomlocomotieven en 48 diesellocomotieven gebouwd, waarvan de levensduur beperkt is. In de nazomer van 1944 worden alle nummers van de locomotieven verhoogd met 70000 om op deze manier verwarring te voorkomen met andere locomotieven op het continent. Locomotieven die na 5 september 1944 zijn geleverd, zijn afgeleverd met de nieuwe nummering. 

Andrew Barclay & Sons of Kilmarnock maakt het ontwerp van een tweeassige diesellocomotief. De fabriek bouwt de locomotieven samen met Drewry Cars. De eerste bestelling bestaat uit 19 locomotieven die in 1941 en 1942 worden geleverd met de nummers 29 - 48. Een tweede bestelling van 19 locomotieven volgt in 194. Zij krijgen de nummers 2220 - 2239. Er worden echter 3 locomotieven, de 2232 - 2234, geannuleerd. De locomotieven worden gebruikt voor diensten op rangeerterreinen, emplacementen, munitiedepots etc. Na de invasie in Normandië in juni 1944 worden de locomotieven ingezet voor het transport van goederen en legeronderdelen. De locomotieven worden pas aan land gebracht als alles klaar is om de locomotieven te lossen. De eerste locomotieven komen op 10 juli 1944 aan land. Met behulp van rupsvoertuigen werden zij het strand op getrokken. Hier werden zij gelost op spoor dat op het strand was aangelegd en zo aansluiting had op het netwerk van de Franse spoorwegen. Zo komt de WD 70033 pas op 26 juli 1944 aan land in Normandië. Vanaf 4 augustus 1944 worden de locomotieven in de haven van Cherbourg aan land gebracht. De locomotieven kwamen via Engeland, Frankrijk (Calais), België (Antwerpen) en Duitsland (Goch, Emmerich en Kleve) naar Nederland (Nijmegen). De eerste locomotieven die in [[Nijmegen]] dienst doen, zijn de 70033 en 70046. De locomotieven 70047 en 70048 staan hier opgeborgen. Op 12 maart 1945 wordt de WD 70046 naar [[Boxmeer]] overgebracht om daar vanaf 14 maart 1945 dienst te doen. De locomotief komt echter trekkracht te kort, waardoor besloten wordt om de locomotief te vervangen. Op 23 maart 1945 komt de USATC 7976 naar Boxmeer. De WD 70046 is vanaf dat moment reserve in Boxmeer. In april 1945 worden de locomotieven 70030, 70040, 70041 en 70045 opgeborgen in Nijmegen. Doordat de NS kampt met een tekort aan locomotieven, blijven de locomotieven in Nederland. De NS had in november 1945 aangegeven dat zij zijn geïnteresseerd in de overname van 4 locomotieven voor inzet op de lijnen van de NTM (Nederlandsche Tramweg Maatschappij). Medio november 1945 worden vier locomotieven overgedragen aan de NS. Later volgt een vijfde locomotief. Het zijn de locomotieven 70029, 70033, 70040, 70041 en 70045. Zij worden uiteindelijk ingezet op de tramlijnen in Friesland. In 1947 koopt de NS de locomotieven voor een bedrag van 134.000 gulden.


= '''Technische gegevens''' =

<!--[[Bestand:diagram160.png|thumb|right|200px|''vermogensdiagram'' <br><small><small>bron: Nederlandse Spoorwegen.</small></small>]] -->De locomotief heeft een lengte van 7,17 meter en een gewicht van 21 ton. Met zijn 6 cilinder viertakt Barclay/Gardner 6L3 motor kan de locomotief een maximum snelheid van 28 kilometer per uur behalen. De locomotief is voorzien van een hydraulische koppeling met 4 versnellingen. De motor heeft een vermogen van 153 pk bij 1.200 toeren per minuut. Door de geringe lengte kan de locomotief door bochten met een boogstraal van 30 meter. Het War Department gaf zelfs een boogstraal van 18 meter. De twee gekoppelde assen zijn voorzien van wielen met een diameter van 99 centimeter en hebben een radstand van 1,905 meter. De asindeling van deze locomotieven is B. De locomotieven zijn voorzien van een brandstoftank met een inhoud van 450 liter.

{{Clearboth}}


= '''Uitvoering''' =

De locomotieven bestaan uit een bodemplaat met daarop een cabine en een motorhuif.

De aandrijving vindt plaats door middel van een blinde as met contragewicht. Deze drijft de drijfstangen aan, waaraan beide assen zijn gekoppeld. Om op snelheid te komen zijn de locomotieven voorzien van vier versnellingen. 


= '''Inzet''' =

De War Department 33 werd in 1941 gebouwd om dienst te doen in Engelse munitie depots. In 1944 is de locomotief vernummerd naar WD 70033 en doet vanaf 26 juli 1944 dienst in Normandië. Met de opmars van de geallieerden, rijden ook de locomotieven verder mee Europa in.


Op 16 februari 1946 rijdt locomotief WD 70029 op proef bij de WSM (Westlandsche Stoomtram Maatschappij). De locomotief beviel niet goed, vanwege haar lage maximumsnelheid van 28 kilometer per uur. De locomotieven werden daarop aan de NTM (Nederlandsche Tram Maatschappij) verhuurd. Op 6 oktober 1947 neemt de NS de exploitatie over van de NTM in Friesland en Groningen. De locomotieven 70029 en 70045 worden in Steenwijk gehuisvest. De locomotieven 70033 en 70040 worden in Heerenveen ondergebracht.


Bij de aflevering van de [[450 - Rangeer locomotieven serie 450‎|serie 450]] konden de laatste drie locomotieven (162, 164 en 165) aan de kant worden gezet.


== '''Onderhoud''' ==

Vanaf 6 oktober 1947 komen de locomotieven in onderhoud in de [[Lijnwerkplaats Zwolle|Zwolse werkplaats]].


= '''Revisie''' =



= '''Bijzondere uitvoeringen''' =



= '''Wijzigingen''' =



= '''Vernummeringen''' =

Na de overname van de locomotieven door de NS van het Engelse War Department, werden de locomotieven aansluitend in de serie 160 genummerd.

{| class="wikitable" style="width:20em;"
! NS nummer
! WD nummer
|-
| '''161'''
| WD 70029
|-
| '''162'''
| WD 70033
|-
| '''163'''
| WD 70040
|-
| '''164'''
| WD 70041
|-
| '''165'''
| WD 70045
|-
|}


= '''Afvoer''' =

In 1957 worden de laatste drie resterende locomotieven afgevoerd. De 162 en 164 worden verkocht aan de steenkolenmijn Willem-Sophia in Spekholzerheide. Hier worden de locomotieven tot 1970 ingezet onder de nummers D2 en D3. Door de Belgische schroothandelaar Sobemai worden de locomotieven uiteindelijk gekocht van de mijn. De D2 wordt daarop verkocht aan het aannemersbedrijf Van den Bossche in Aartselaar. De D2 wordt daarop ingezet op een vuilstortplaats in Waver. Als deze door een ernstig defect buiten dienst wordt gesteld, keert de locomotief terug naar de eigenaar, Van Den Bossche in Aartselaar. De 165 wordt verkocht aan Pakhuismeesteren N.V. in Rotterdam. De locomotief komt hier in dienst als 801 en verricht zijn werkzaamheden in [[Pernis]] tot maart 1962.


== '''Sloop''' ==

In maart 1962 is de voormalige 165 per dieplader naar de sloop afgevoerd. In 1971 is de voormalige 164 in België gesloopt.


== '''Museummaterieel''' ==

Van de vijf in Nederland actieve locomotieven, is er een locomotief bewaard gebleven. Daarnaast zijn er twee locomotieven uit Engeland gekocht om onderdelen af te staan aan het rijvaardig maken van de 162.

* '''STIBANS'''

''162''

In 1996 werd de locomotief door 3 particulieren gekocht van de Belgische eigenaar. Dit was de firma Van Den Bossche in Aartselaar, welke failliet ging. Eerdere pogingen om de locomotief te kunnen verwerven mislukten echter, maar door het faillissement kon de locomotief alsnog worden overgenomen. Op 26 november 1996 werd de locomotief naar de [[Watergraafsmeer]] overgebracht. Hier vond jarenlang onder de vleugels van de Stibans conserverende werkzaamheden plaats. In juni 1998 werden de wielen afgedraaid in het [[lijnwerkplaats Amsterdam Zaanstraat|onderhoudsbedrijf Amsterdam Zaanstraat]]. In 2001 vind de aankoop plaats van de WD 70034, welke onderdak had gevonden bij de Engelse Buckinghamshire Railway Centre dat wordt beheerd door de Quainton Railway Society Ltd. op treinstation Quainton Road. Deze locomotief zal dienen als pluklocomotief voor de 162. De locomotief arriveert op 9 maart 2001 in Nederland. In 2005 word de WD 70031 aangekocht van het eveneens uit Engeland afkomstige Avon Valley Railway. In deze locomotief is de gereviseerde motor voor de 162 geplaatst. In 2005 zijn de 162 en WD 70034 overgebracht naar [[Wagenwerkplaats Blerick|Blerick]]. Hier werd de locomotief met behulp van de onderdelen van de aangekochte locomotieven weer opgebouwd. Het casco van de WD 70031 wordt in 20 verkocht aan het Oorlogsmuseum in Overloon om de locomotief te kunnen herstellen en in het museum plaatsen. Zo ver komt het echter niet. In het voorjaar van 2019 is het casco verkocht aan een particulier in het Friese Noordwolde, waar het als locomotief 164 bij het voormalige tramstation zal worden geplaatst als monument.


* '''Stichting 162'''

''162''

Na de opheffing van de Stibans in 2009 wordt de locomotief toebedeeld aan de Stichting 162. Deze was al actief als werkgroep onder de vleugels van de Stibans. Op 27 juli 2011 vind de overbrenging plaats van Blerick naar Diemen. Hier worden de werkzaamheden voortgezet. Op 8 maart 2012 werd de locomotief van Diemen naar [[Hoorn]] overgebracht. Hier zal het voorzien worden van assen en verder rijvaardig gemaakt worden met behulp van de SHM. Op 3 november 2012 vond de eerste rit van de locomotief plaats in Hoorn. De locomotief is echter nog niet gereed. Tussen november 2012 en maart 2013 is de locomotief geheel geschilderd. De buitenzijde werd zwart en de cabine werd aan de binnenzijde voorzien van een witte verflaag. De deuren en fabrieksplaatjes zijn geplaatst op de locomotief. Als laatste zijn alle technische zaken aangesloten. Op 20 maart 2013 gaat de locomotief naar het Spoorwegmuseum in Utrecht. De locomotief zal hier tot 1 september te zien zijn. Op 4 september 2013 wordt de locomotief terug naar Hoorn gebracht. Hier zal de locomotief verder afgewerkt worden, alvorens hij weer in dienst wordt gesteld. Op 22 november 2013 vindt de laatste proefrit plaats, waarmee de restauratie van de locomotief is voltooid. Op 1 februari 2014 rijdt de locomotief met goed gevolg de laatste proefrit op de SHM lijn. De locomotief is vanaf deze datum volledig toegelaten op het traject tussen Hoorn en Medemblik. Tevens werd op deze dag een bruikleenovereenkomst getekend, waarin onder meer de inzet van de locomotief is geregeld. Op 5 juni 2015 is de locomotief officieel gepresenteerd in Medemblik en in dienst gesteld. Hierbij werd de locomotief gedoopt en voorzien van de naam van John Payne. Deze secretaris van de Avon Valley Railway leverde een grote bijdrage aan het rijvaardig maken van de locomotief. Tussen 11 en 17 september 2015 verliest de locomotief in Stadskanaal zijn zwarte War Department kleuren en krijgt de NS groene kleuren. Het is de mogelijk om de locomotief weer NS groen te schilderen, omdat de festiviteiten in het kader van 70 jaar bevrijding zijn beëindigd. Het groen past ook beter bij de collectie in Hoorn. In oktober 2015 wordt de dieselmotor uitgebouwd voor een grondige inspectie. Op 31 oktober 2015 is de locomotief in een loods in Zwaag gestald. Op 9 juli 2016 maakt de locomotief zijn eerste proefrit na de motorrevisie. Hij rijdt van Hoorn naar Zwaag. Op 23 juli 2016 rijdt de locomotief nog een proefrit na diverse aanpassingen. De prestaties van de motor zijn flink verbeterd na de revisie, zodat de locomotief in staat is om de dienstregeling te kunnen rijden tussen Hoorn en Medemblik. Nadat in oktober 2016 de locomotief is gestrand en weggesleept wordt duidelijk dat de lagers van de omkeerinrichting zijn versleten. Alle lagers in de omkeerinrichting moeten vervangen worden. Na een nadere inspectie blijkt dat ook de rechte tandwielen en de oliepomp aan vervanging of revisie toe zijn. In januari 2017 wordt begonnen aan het herstel van de omkeerinrichting. In februari 2017 komen de herstelde tandwielen terug. Medio februari 2017 wordt begonnen met de opbouw van de omkeerinrichting. Hierbij kwam aan het licht dat de schakelmof ook is beschadigd en een breuk had. Begin maart 2017 is de omkeerinrichting in elkaar gezet en eind maart in de locomotief geplaatst. Op 1 april 2017 rijdt de locomotief een geslaagde proefrit op het werkplaats terrein van de SHM in Hoorn. Op 4 april 2017 wordt een proefrit naar Wognum gereden. Dit was de laatste rit op de lijn van de SHM. Op 6 april 2017 is de locomotief overgebracht naar de MBS in Haaksbergen. In Hoorn is er door de verwerving van nieuw materieel geen ruimte meer voor de locomotief in de loods. Er werd uiteindelijk ruimte gevonden bij de MBS in Haaksbergen waar de locomotief onderdak heeft gevonden voor twee maanden. Eind april 2017 raakt de locomotief weer defect. Dit keer is het de schakelmof, welke als gevolg van oude slijtage in de schuifas van de omkeerinrichting van de final drive, vast is komen te zitten. Op 6 mei 2017 is de locomotief gehesen om de final drive te demonteren. Op 23 mei 2017 is de final drive teruggeplaatst. Op Hemelvaartsdag kon de locomotief een proefrit maken na het afronden van de laatste werkzaamheden. Op 31 mei 2017 verhuisd de 162 opnieuw. Dit keer wordt er naar de STAR in Stadskanaal verhuisd. Hier zal de locomotief tot eind 2017 blijven. Op 1 juni 2018 gaat de stichting een samenwerking aan met de Museum Buurt Spoorweg in Haaksbergen. Hierbij wordt de locomotief samen met twee goederenwagens in bruikleen gegeven aan de MBS. Het is de bedoeling dat de Stichting 162 opgaat in de MBS. Op 19 september 2018 wordt de locomotief van uit Stadskanaal naar Haaksbergen overgebracht. Op 28 september 2021 is de locomotief en wagon CHAW 22056 naar het Nederlands Transport Museum in Nieuw-Vennep overgebracht. De samenwerking tussen de Stichting 162 en de MBS heeft niet geleid tot integratie van beide organisaties. Besloten werd om het materieel van de stichting 162 voor 1 oktober 2021 uit Haaksbergen te halen. Op 28 september 2021 is de locomotief weer naar Nieuw Vennep overgebracht. 


''Inzet''

Op 13 september 2014 is de locomotief van Hoorn naar Veghel overgebracht ter gelegenheid van 70 jaar Operation Market Garden in september 1944. Van 14 tot en met 19 september 2014 is de locomotief te zien als statisch object in Veghel. Op 20 september 2014 werd de locomotief op een historische Amerikaanse Diamond T20 - Rogers diepladercombinatie geplaatst en overgebracht naar Groesbeek. De volgende dag keerde de locomotief terug in Hoorn. 


In 2015 is de locomotief op diverse plaatsen in binnen- en buitenland te bewonderen. Tussen 1 en 3 mei is de locomotief ingezet bij het bevrijdingsfestival van het Stoomcentrum Maldegem in België. De locomotief werd op 30 april 2015 op een dieplader van Hoorn naar Maldegem gebracht. Na afloop keert de locomotief terug in Hoorn. In het weekend van 5 en 6 juni 2015 rijdt de locomotief ritten tussen Hoorn en Medemblik in het kader van het 40/45 weekend bij de SHM. In het weekend van 8 en 9 augustus 2015 is de locomotief opgesteld bij het evenement Wings and Wheels op het Belgische vliegveld Ursel. De locomotief is hier statisch te bezichtigen. Twee weken later, het weekend van 22 en 23 augustus 2015, is de locomotief te gast bij de ZLSM, waar Weekend at war wordt gehouden. Hierbij rijdt de locomotief diverse reizigers- en goederentreinen. Op 24 augustus 2015 gaat de locomotief naar Stadskanaal. De zaterdag daarop, 29 augustus 2015, rijdt de locomotief een fotorit bij de STAR tussen Musselkanaal en Stadskanaal. De locomotief blijft de daarop volgende weken in Stadskanaal. In het weekend van 19 en 20 september 2015 is de locomotief te gast bij de STAR dagen, welke in het teken staan van "Dieselen door het Veen". Na afloop van dit evenement keert de locomotief terug naar Hoorn. Op 16 oktober 2016 strandt de locomotief tijdens een dienst bij de SHM. De locomotief krijgt een vastloper in de omkeerinrichting. De locomotief kan pas naar Hoorn worden gesleept als de drijfstangen zijn afgenomen. Na inspectie van de omkeerinrichting is besloten om naast de beschadigde lagers, ook alle andere oude lagers te vervangen. Dit is noodzakelijk vanwege de leeftijd en de lange stilstand van de locomotief. Op 9 april 2017 wordt door de locomotief de eerste ritten gereden op de spoorlijn van de MBS tussen Haaksbergen en Boekelo. Op 15 april 2017 wordt de locomotief ook ingezet tijdens de open dag. In september 2017 wordt de locomotief ingezet bij de STAR tijdens het evenement Stadskanaal onder Stoom op 16 en 17 september 2017. Ook in 2018 is de locomotief te zien tijdens Stadskanaal onder Stoom. Vanaf september 2018 wordt de locomotief regelmatig ingezet bij de MBS, zoals de najaarsstoomdag in oktober 2018.  In 2019 is de locomotief te zien bij de SGB tijdens het Dieselweekend.


== '''Monument'''==

''WD 70031''

Het casco van de WD 70031 wordt in 20 verkocht aan het Oorlogsmuseum in Overloon om de locomotief te kunnen herstellen en in het museum plaatsen. Zo ver komt het echter niet. In het voorjaar van 2019 is het casco verkocht aan een particulier in het Friese Noordwolde, waar het als locomotief 164 bij het voormalige tramstation zal worden geplaatst als monument. Op 24 januari 2023 is het casco van de locomotief geplaatst bij de STAR in Stadskanaal. Hier zal de locomotief worden gecompleteerd en in elkaar worden gezet. Na restauratie zal de locomotief bij het Vlechtmuseum in Noordwolde worden neergezet als monument aan de spoorlijn van de NTM van Makkinga naar Steenwijk.


= '''Afleverdata''' =

{| class="wikitable" style="width:70em; text-align:right;"
|+  Afleverdata
! Nummer || In dienst bij de NTM || In dienst bij de NS || In revisie || Uit revisie || Ter zijde || Sloop(rit)
|-
! 161 
|  || 6 oktober 1947 ||  ||  || 1951 || 
|-
! 162
|  || 6 oktober 1947 ||  ||  || januari 1957 || n.v.t. (Stichting 162)
|-
! 163 
|  || 6 oktober 1947 ||  ||  || 1949 || 
|-
! 164 
|  || 6 oktober 1947 ||  ||  || januari 1957 || 1971
|-
! 165 
|  || 6 oktober 1947 ||  ||  || januari 1957 || 20 maart 1962
|-
|}


{| class="toccolours" style="font-size:85%; margin-top:1em; margin-bottom:-0.5em; border: 1px solid #aaa; padding: 5px; clear: both; width:100%;"
|
<big><big>'''Bronnen, Referenties en/of Voetnoten'''</big></big>
* '''Grote jeeps, kleine jeeps, platluizen en diesels. De komst van Britse austerity's naar Nederland, 1944 - 1945''' - {{Sc|M. van Oostrom}} - ''Maandblad: Railmagazine, 43e Jaargang - november 2021 nummer 389 Blz: 60-67'' Uitgave: Uquilair ISSN: 0926-3489''
----
<references></references>
|}

{{Navigatie Rangeerlocomotieven}}

[[Categorie:Rangeerlocomotieven]]