Mat'34 - Treinstellen materieel 1934 (DE-III)

In 1934 vindt de presentatie plaats van een nieuw type treinstel, een dieseltreinstel. De NS had in eerdere jaren al ervaring opgedaan met benzinemotorrijtuigen, de omBC's, en omC's. In navolging van Duitsland, bouwde men in Nederland een geheel eigen ontwikkeld treinstel.

Geschiedenis

Er werden 40 stellen gebouwd door de Nederlandse spoorwegindustrie.

Technische gegevens

DE3

Naast de gebruikelijke 2 frontseinen onder en 2 sluitseinen boven de cabineramen, waren de treinstellen voorzien van een schijnwerper tussen de sluitseinen. Deze werd echter niet gebruikt en derhalve later buiten dienstgesteld.

De wielen hebben een diameter van 95 centimeter.

Uitvoering

DE3

Het treinstel bestaat uit 3 rijtuigen, die alleen plaats boden aan reizigers in de tweede en derde klasse. Bij de deuren kwamen bordjes te hangen met Ingang en Geen ingang. De reiziger hield zich hier nauwelijks aan, zodat deze later verwijderd zijn. De aflevering vond plaats in het zilvergrijs, met rode biezen op de kop aan de boven- en onderzijde. Het dak was wit geschilderd.

Bk

Het bakcode nummer van het Bk rijtuig is 105.

mCD

Afhankelijk van het type motor, kregen de mCD rijtuigen hun bakcodenummer. Rijtuigen met een motor van Maybach kregen 102 als bakcodenummer. Rijtuigen met een motor van Stork kregen 103 als bakcodenummer. De rijtuigen met een Werkspoor motor kregen 104 als bakcodenummer.

Ck

Het bakcode nummer van het Bk rijtuig is 101.

Inzet

Vanaf 15 mei 1934 worden de treinstellen ingezet op de niet geëlektrificeerde lijnen van het Middennet. Doordat niet alle treinstellen zijn afgeleverd en de reeds bestaande treinstellen problemen met de motoren hebben, worden hun diensten overgenomen door stoomlocomotieven serie 3700 met drie rijtuigen. Deze krijgen de bijnaam 'stoomdiesels'.

Door een tekort aan materieel in het elektrische verkeer worden drie treinstellen in april 1948 aangewezen om vanuit de werkplaats Leidschendam ingezet te gaan worden. Zij zullen treinen gaan versterken in de elektrische dienst. Dit gebeurd in de nieuwe groep D van het werkpakket van de werkplaats. Met ingang van de zomerdienstregeling 1948 op 9 mei 1948 worden de 32, 40 en 48 ingezet. De 32 en 48 zijn inmiddels hersteld van oorlogsschade en doen weer dienst. De 40 wordt op 8 mei 1948 afgeleverd door de Centrale Werkplaats Haarlem. De drie treinstellen zullen tussen een twee- en een vierwagenstel Materieel'36 geplaatst worden. Zij zullen op de Oude Lijn ingezet gaan worden tussen Dordrecht en Amsterdam en Zandvoort en Amsterdam. Twee treinstellen zullen dagelijks onderweg zijn en het derde treinstel is reserve. Op zaterdag 2 oktober 1948 is de laatste dag van deze inzet. Door de instroom van de nieuwe treinstellen Materieel'46 kunnen de vrijgekomen treinstellen de plaats in nemen van de dieseltreinstellen. De vrijgekomen treinstellen worden naar Haarlem overgebracht. Per 1 november 1948 vervalt groep D en wordt toegevoegd aan groep E, welke met ElD5 treinstellen Materieel'40 rijdt.

Met ingang van de zomerdienst van 1962 zijn er nog 9 treinstellen actief in Groningen en Friesland. Treinstel 157 staat voor deze inzet als instructietreinstel in Leeuwarden.

Met ingang van de jaardienstregeling 1963 kwamen tussen Leeuwarden en Groningen de nieuwe treinstellen Plan U te rijden. Hiermee kwam het einde in zicht voor de oude treinstellen. Op 13 december 1963 werden de zes resterende treinstellen afgevoerd.

Wijzigingen

• De toegepaste schuiframen hadden een hoogte van 25 centimeter. Vrij snel na aflevering werd de hoogte gewijzigd naar 35 centimeter.

• De schijnwerper tussen de sluitseinen werd nimmer gebruikt. Hierop werden zij afgedicht door een plaatje.

• De gebruikte bordjes voor het in- en uitstappen werden verwijderd, nadat de reizigers niet bleken hieraan gehoor te geven.

• Aan het eind van de jaren '50 werden een aantal treinstellen voorzien van een proefsnor. Onder andere de 157 was hier van voorzien.

Huisstijl

De treinstellen kwamen in het zilvergrijs in dienst, in 1938 werden de stellen donkergroen geschilderd. Vanaf 1954 werden zij staalblauw geschilderd.

Vernummeringen

Nog tijdens de proefritten van de stellen 1 t/m 7 in het begin van 1934, kwam men tot de bevinding dat de nummers 1, 2 en 3 verwarring veroorzaakte. Reizigers dachten dat het treinstelnummer stond voor de klasse die het had. Hierop werd besloten om de stellen 1 - 10 te vernummeren tot 41 - 50.

Bakwisselingen maken het ook nodig om rijtuigbakken te vernummeren.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging er een deel van het materieel verloren en een aantal treinstellen werden afgevoerd in oostelijke richting. Een deel kwam na de oorlog niet meer terug in dienst. Hierdoor werd het materieel vernummerd om aaneengesloten reeksen te krijgen. De hoge nummers werden op de verloren gegane treinstellen vernummerd.

Nieuw nummer	Oorspronkelijk nummer	Nieuw nummer	Oorspronkelijk nummer
11		26
12		27
13		28
14		29
15		30
16		31
17		32
18		33
19		34
20		35
21		36
22		37
23		39
24		40
25

Vanaf 1952 werden de nieuwe treinstellen DE-I en DE-II afgeleverd. Deze treinstellen waren genummerd in de series 21 - 50 en 61 - 106. De oude treinstellen DE-III werden daarop vernummerd in de serie 141 - 169.

Nieuw nummer	Oorspronkelijk nummer	Datum vernummering	Nieuw nummer	Oorspronkelijk nummer	Datum vernummering
141	11	8 augustus 1952	156	26
142	12		157	27
143	13		158	28
144	14		159	29
145	15		160	30
146	16		161	31
147	17		162	32
148	18		163	33
149	19		164	34
150	20		165	35
151	21		166	36
152	22		167	37
153	23		168	39
154	24		169	40
155	25

Schadegevallen

• Op 18 november 1941 kwam treinstel 11 in botsing met. Het liep hierbij schade op aan het Ck rijtuig. Op 25 november 1941 kwam het treinstel in Haarlem aan voor herstel. Door de oorlogshandelingen heeft dit herstel 4,5 jaar stil gelegen. Pas op 27 juli 1946 komt het treinstel weer in dienst met de Ck van treinstel 27.

Bakwisselingen

• Op 1 oktober 1948 wordt de 32 binnengenomen in de Centrale Werkplaats Haarlem. Het treinstel heeft hiervoor dienst gedaan in de elektrische dienst en zal weer aangepast gaan worden voor de dieseldienst. Voor het echter zo ver komt, wisselt het treinstel eerst zijn beide koprijtuigen met andere koprijtuigen, die in een slechtere conditie verkeren. Hiermee verdwijnt het nummer 32 tijdelijk uit de materieellijsten.
• Op 5 oktober 1948 komt de 48 aan in de Centrale Werkplaats te Haarlem. Het treinstel heeft hiervoor dienst gedaan in de elektrische dienst en zal weer aangepast gaan worden voor de dieseldienst. Het treinstel wisselt hier zijn rijtuig voor het rijtuig van de . In maart 1949 komt het treinstel weer in dienst.
• Op 23 oktober 1948 komt de 40 aan in de Centrale Werkplaats te Haarlem. Het treinstel heeft hiervoor dienst gedaan in de elektrische dienst en zal weer aangepast gaan worden voor de dieseldienst. Het treinstel wisselt hier zijn rijtuig voor het rijtuig van de . In december 1948 komt het treinstel weer in dienst.

• In juli 1954 wisselen de 141 en 152 hun Ck rijtuig. De beide rijtuigen wisselen hierbij tevens van nummer.

Bakwisselingen na de Tweede Wereldoorlog

Om toch weer snel treinen te kunnen rijden, zijn er uit de beste rijtuigen nieuwe treinstellen geformeerd. Deze konden dan weer in dienst worden gesteld. Sommige treinstellen konden in hun originele samenstelling worden afgeleverd. Daarnaast was de schade aan de motoren bepalend om een treinstel weer in dienst te stellen.

In 1947 waren er weer 17 treinstellen in dienst. Het treinstelnummer werd bepaald door het mCD rijtuig.

Nummer	Nummer Bk	Nummer mCD	Nummer Ck	In dienst
11	Bk 11	mCD 11	Ck 27	29 juli 1946
12	Bk 27	mCD 12	Ck 12	11 juni 1952 als 33
13	Bk 45	mCD 13	Ck 46
16	Bk 16	mCD 16	Ck 16
17	Bk 17	mCD 17	Ck 17
22	Bk 22	mCD 22	Ck 22
24	Bk 24	mCD 24	Ck 24
26	Bk 26	mCD 26	Ck 26
27	Bk 14	mCD 27	Ck 14	22 september 1945
30	Bk 30	mCD 30	Ck 30
32	Bk 32	mCD 32	Ck 32
33	Bk 33	mCD 33	Ck 33	11 juli 1945
42	Bk 42	mCD 42	Ck 42
44	Bk 44	mCD 44	Ck 44
45	Bk 48	mCD 45	Ck 48
46	Bk 46	mCD 46	Ck 13
47	Bk 47	mCD 47	Ck 47
48	Bk 13	mCD 48	Ck 445

Afvoer

Als gevolg van oorlogshandelingen werd de 25 als eerste afgevoerd. Nadien werden nog eens 10 treinstellen afgevoerd als gevolg van vermissing of ernstige beschadigingen.

De laatste 6 treinstellen gingen op 13 december 1963 uit dienst. Zij reden hun laatste diensten in het noorden van het land.

Gevolgen van de Tweede Wereldoorlog

Na de bevrijding wordt begonnen met het herstel van de beschadigde treinstellen. Tussen mei en oktober 1945 worden 6 treinstellen in dienst gesteld. Het gaat hierbij om de 33, 46, 30, 47, 27 en 32. In 1945 komen nog twee treinstellen in dienst. In 1946 worden 7 treinstellen afgeleverd na herstel. Het herstel van de beschadigde treinstellen gebeurd door de Centrale Werkplaats in Haarlem en door Werkspoor. Voor de laatste elf treinstellen die in aanmerking van herstel kwamen, werden ook de fabrieken van Beijnes en Allan ingezet.

Treinstel 11 staat sinds 25 november 1941 in de Hoofdwerkplaats van Haarlem. Het treinstel heeft een week eerder schade opgelopen aan het Ck rijtuig als gevolg van een aanrijding. Na de bevrijding is het treinstel nog steeds in Haarlem, maar is wel ontdaan van de bekleding in het interieur. In het mCD rijtuig ontbreken een generator en twee oliebranders. Door het ontbreken van gereedschappen en materialen kon het Ck rijtuig niet afgewerkt worden. Daarom worden het Bk en mCD rijtuig gecombineerd met de Ck van treinstel 27. Op 27 juli 1946 komt dit treinstel in dienst. Als wijze van proefrit voor treinstel 11, was een rit ingelegd van Nederland naar Kopenhagen op 8 augustus 1946. In het treinstel werden militairen vervoerd van de Prins Bernhard Kapel en het voetbalelftal der 1e Militaire Afdeeling. In totaal ging het op 120 militairen.

Van treinstel 27 stonden in mei 1945 het Ck + mCD rijtuigen in de Rietlanden te Amsterdam. Het Bk rijtuig stond in de Centrale Werkplaats Haarlem. De cabine van het Ck rijtuig is nog compleet, maar de reizigersafdelingen zijn niet meer aanwezig, de zittingen en bagagenetten zijn vernield of verwijderd. Door een aanrijding is de kop beschadigd. Van het mCD rijtuig ontbraken in de motorkamer alleen de oliebranders. In juli 1945 gingen de rijtuigen naar Werkspoor voor het herstel. Op 1 november 1945 werd het Ck rijtuig van Utrecht naar Haarlem gebracht. Dit rijtuig werd in Haarlem gecombineerd met de Bk en mCD van treinstel 11.

Bombardementen

• Op 14 mei 1940 werd de 25 getroffen door het bombardement dat de Duitse Luftwaffe uitvoerde op Rotterdam. Het treinstel was op dat moment in het Rotterdamse Maasstation toen het bombardement begon. Door de grote schade werd het treinstel niet hersteld en daarmee afgevoerd en gesloopt.

Afvoer naar het oosten

• De 13 wordt op 16 november 1945 van Roermond naar Utrecht gebracht.

• De 32 wordt in 194 afgevoerd naar Duitsland. In 1945 komt het treinstel weer in Nederland. Bij de aankomst in Nederland blijkt dat er een aantal meters nog in orde zijn, alsmede 24 ruiten aanwezig. Het gehele interieur is echter vernield. De vloeren, plafonds en zijwanden zijn echter nog goed. Ook in het motorrijtuig is de motorinstallatie nog geheel aanwezig en onbeschadigd. Op 10 augustus 1945 komt het treinstel aan bij Werkspoor om hersteld te worden. Op 18 oktober 1945 wordt het treinstel alweer afgeleverd. Het is hiermee het zesde treinstel dat weer inzetbaar is na de bevrijding.

• De 40 wordt in 194 naar Duitsland weggevoerd. Begin juli 1945 komt het treinstel terug uit Duitsland en wordt in Nijmegen gestald. Het interieur is zo goed als vernield of verdwenen. Alleen in de BCk staan nog een aantal banken. Het motorrijtuig is nog redelijk intact. Het treinstel maakt een aantal omzwervingen (Oss, Utrecht en Haarlem), alvorens ter opberging op de Dijksgracht geplaatst te worden op 15 juni 1946. Hier wacht het treinstel om hersteld te worden. Op 29 januari 1947 wordt het treinstel naar Haarlem overgebracht. Op 8 mei 1948 wordt het treinstel afgeleverd.

• De 48 wordt in 194 naar Duitsland weggevoerd. Op 9 augustus 1945 wordt het treinstel vanuit Dalheim naar Roermond overgebracht. De rijtuigbakken zijn doorzeefd met kogelgaten. In het interieur zijn zitkussens verdwenen en rugleuningen weggesneden. Ook zijn bijna alle rijtuigen gesneuveld. Op 16 november 1945 wordt het treinstel naar Utrecht overgebracht. In januari 1946 wordt het treinstel naar Werkspoor overgebracht voor herstel. Op 26 maart 1946 komt het treinstel weer in dienst.

De treinstellen 36, 38 en 43 zijn in de oorlog naar Polen vervoerd. Treinstel 36 is hier na de oorlog in juni 1947 gevonden, in de buurt van Stettin. Bij dit treinstel waren ook aanwezig Pec 8511, Materieel'36 234 en Materieel'40 BCk 310. In tegenstelling tot de 234 en 8511, komt de 36 niet terug naar Nederland en wordt in Polen gesloopt.

Museummaterieel

Er is één treinstel bewaard gebleven in Nederland.

• Spoorwegmuseum

27

Het Spoorwegmuseum beschikt al sinds 1968 over de 27. Het treinstel bestaat uit de koprijtuigen van de 163 en het motorrijtuig van de 157. Het treinstel is echter niet rijvaardig, doch wel geheel in afleveringstoestand gebracht. Voor het jubileumjaar 1989 bood Maybach aan om de motoren te reviseren om zo het treinstel weer dienstvaardig te maken. Dit werd echter afgeslagen vanwege andere prioriteiten.

Op 25 januari 2013 werd het treinstel vanuit Amersfoort door de Plan U 114 naar de Watergraafsmeer gesleept voor het afdraaien van een aantal wielen. Na deze werkzaamheden werd het treinstel naar Blerick gesleept om plaats te maken voor de expositie 'Sporen naar het front'. Op 6 september 2013 keerde het treinstel terug naar het Spoorwegmuseum. Om plaats te maken voor het Winterstation 2014 verhuist het treinstel op december 2013 weer naar Blerick. Op 13 februari 2014 keert het treinstel weer terug naar Utrecht, getrokken door Plan U 114.

Afleverdata

Nummer	Aflevering	In dienst	In revisie	Uit revisie	In revisie	Uit revisie	In revisie	Uit revisie	In revisie	Uit revisie	In revisie	Uit revisie	Ter zijde	Sloop(rit)
11
12					24 februari 1941	28 augustus 1941	mCD + Ck: 3 juli 1954		Ck: 6 mei 1958	Ck: 5 september 1958			Ck: 1 november 1963	Ck: n.v.t. (NSM)
13
14
15
16
17
18
19
20														1947
21
22
23
24
25					n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	mei 1940
26
27				7 april 1938	mCD: juli 1951	mCD: 12 september 1951	Bk: 3 juli 1954; mCD: 4 maart 1955	mCD: 25 maart 1955	Bk: 6 mei 1958	Bk: 5 september 1958			Bk: 1 november 1963; mCD: 26 november 1957; Ck: 13 december 1963	Bk: n.v.t. (NSM); mCD: n.v.t. (NSM)
28
29
30
31
32
33
34
35
36														1946/1947
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50