ZHESM-materieel
In 1908 reed in Nederland de eerste elektrische trein van Rotterdam Hofplein naar Den Haag Hollands Spoor via Pijnacker
Inhoud
Geschiedenis
Op 4 januari 1900 werd de Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg-Maatschappij (ZHESM) opgericht. Dit was de eerste spoorwegmaatschappij die met elektrische treinen de diensten gaat exploiteren. Zij hebben hiervoor de trajecten Den Haag Hollands Spoor - Scheveningen en Den Haag Loolaan - Rotterdam Hofplein via Pijnacker geopend. Het eerste traject werd op 1 mei 1907 geopend en geëxploiteerd met stoomtractie. Op 1 oktober 1908 vond de opening plaats van het tweede traject. Dit traject werd geëlektrificeerd met 10.000 volt eenfase wisselstroom. De centrale voor de opwekking van de elektriciteit bevond zich in Leidschendam. Het eerste rijtuig, de 1, werd in januari 1908 afgeleverd. De rijtuigen 2 - 10 volgden in februari en maart van 1908. Per 1 oktober 1908 ging tevens de exploitatie over naar de HSM en op 1 januari 1923 werd de ZHESM opgenomen in de HSM.
Technische gegevens
De rijtuigen werden door J.J. Beijnes gebouwd en waren afgeleid van een Amerikaans ontwerp. De motoren en elektrische uitrusting werden geleverd door het Duitse Siemens-Schuckert Werke. De motoren gaven veel problemen door oververhitting. Als remedie hierop werden stationnementen ingevoerd van 20 minuten in Den Haag om de motoren te laten afkoelen. De rijtuigen hadden een luxueze uitstraling. De motorrijtuigen konden in treinschakeling rijden en waren daartoe uitgerust met stuurstroomkabels.
Uitvoering
De rijtuigen waren uitgevoerd als doorgangsrijtuig met een eindbalkon.
Inzet
Met ingang van 1 mei 1909 werd het lijnennet uitgebreid met de lijn Den Haag Hollands Spoor - Scheveningen Kurhaus.
Het materieel deed dienst op de Hofpleinlijn tot aan de Spoorwegstaking in september 1944. Veel rijtuigen werden naar Duitsland overgebracht om daar dienst te doen. Na de oorlog kwamen enkele rijtuigen terug, soms in desolate toestand. Andere rijtuigen zijn niet meer terug gevonden en afgevoerd. Er was in 1945 nog maar 1 rijtuig rijvaardig en dat was de 9911. Het heeft als dienstwagen tot 1957 dienst gedaan en werd toen opgenomen in de collectie van het Spoorwegmuseum.
Na de oorlog werden de rijtuigen verdreven van hun stamlijn, tussen Rotterdam en Den Haag. Zij werden vervangen door stroomlijnmaterieel. De getrokken rijtuigen werden tot in de jaren '50 ingezet in stoomtreinen en werden daarna afgevoerd.
Onderhoud
Vanaf de instroom van de rijtuigen zijn zij in onderhoud in de werkplaats Leidschendam.
Revisie
Bijzondere uitvoeringen
Wijzigingen
- Op 15 april 1926 werd opdracht gegeven om de rijtuigen om te bouwen naar 1.500 volt gelijkspanning. Deze wijziging moest uitgevoerd worden voor de zomerdienst van 1927. De rijtuigen werden hierbij voorzien van nieuwe draaistellen en nieuwe motoren. Tevens vond een aanpassing plaats aan het interieur en exterieur. De rijke details die de rijtuigen hadden, werden zo veel mogelijk weggelaten.
Vernummeringen
Schadegevallen
Schadegevallen in de Tweede Wereldoorlog
- De mC 9901 keerde na de oorlog terug uit Duitsland, maar werd niet hersteld. Het rijtuig werd ontdaan van zijn draaistellen en als noodwoning geplaatst in Bosch en Duin
Afvoer
Door oorlogshandelingen werden in 19 een aantal rijtuigen afgevoerd. Zij waren dermatig beschadigd dat herstel niet meer lonend werd geacht of omdat zij nooit meer werden terug gevonden. Tevens werden een aantal rijtuigen aangewezen om dienst te doen als noodwoning als gevolg van de woningnood na de Tweede Wereldoorlog.
Museummaterieel
Van de 31 gebouwde rijtuigen, is er 1 bewaard gebleven in de originele toestand en een ander als noodwoning.
- Noodwoning
Vlakbij de voormalige halte Bosch en Duin aan de voormalige spoorlijn De Bilt - Zeist is de voormalige mC 9901 geplaatst als noodwoning. De woning bevalt goed en stond er in 2009 nog. Van buiten is deze pionier van de elektrische tractie nog altijd duidelijk herkenbaar als een ZHESM-rijtuig
- Spoorwegmuseum
Nadat de 9911 in 1957 buiten dienst ging, werd het opgenomen in de collectie van het Spoorwegmuseum. Zij werd hierbij grotendeels terug gebracht naar de staat als BC 6. Het rijtuig is echter niet rijvaardig.
Afleverdata
Motorrijtuig eerste en tweede klas
| Nummer | Aflevering | In dienst | In revisie | Uit revisie | In revisie | Uit revisie | In revisie | Uit revisie | Ter zijde | Sloop(rit) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | januari 1908 | n.v.t. (noodwoning) | ||||||||
| 2 | februari 1908 | |||||||||
| 3 | februari 1908 | |||||||||
| 4 | februari 1908 | |||||||||
| 5 | februari 1908 | |||||||||
| 6 | maart 1908 | n.v.t. (Spoorwegmuseum) | ||||||||
| 7 | maart 1908 | |||||||||
| 8 | maart 1908 | |||||||||
| 9 | maart 1908 | |||||||||
| 10 | 1911 | |||||||||
| 11 | 1911 |
Motorrijtuig tweede klas
| Nummer | Aflevering | In dienst | In revisie | Uit revisie | In revisie | Uit revisie | In revisie | Uit revisie | Ter zijde | Sloop(rit) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 51 | 1908 | |||||||||
| 52 | 1908 | |||||||||
| 53 | 1908 | |||||||||
| 54 | 1908 | |||||||||
| 55 | 1908 | |||||||||
| 56 | 1908 | |||||||||
| 57 | 1908 | |||||||||
| 58 | 1908 | |||||||||
| 59 | 1908 | |||||||||
| 60 | 1908 | |||||||||
| 61 | 1914 | |||||||||
| 62 | 1914 |
Aanhangrijtuig tweede klas
| Nummer | Aflevering | In dienst | In revisie | Uit revisie | In revisie | Uit revisie | In revisie | Uit revisie | Ter zijde | Sloop(rit) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 101 | 1908 | |||||||||
| 102 | 1908 | |||||||||
| 103 | 1908 | |||||||||
| 104 | 1908 | |||||||||
| 105 | 1908 | |||||||||
| 106 | 1908 | |||||||||
| 107 | 1908 | |||||||||
| 108 | 1908 | |||||||||
| 109 | 1908 |
