Mat'34 - Treinstellen materieel 1934 (DE-III)

In 1934 vindt de presentatie plaats van een nieuw type treinstel, een dieseltreinstel. De NS had in eerdere jaren al ervaring opgedaan met benzinemotorrijtuigen, de omBC's, en omC's. In navolging van Duitsland, bouwde men in Nederland een geheel eigen ontwikkeld treinstel.

Geschiedenis

Er werden 40 stellen gebouwd door de Nederlandse spoorwegindustrie.

Technische gegevens

Naast de gebruikelijke 2 frontseinen onder en 2 sluitseinen boven de cabineramen, waren de treinstellen voorzien van een schijnwerper tussen de sluitseinen. Deze werd echter niet gebruikt en derhalve later buiten dienstgesteld.

De wielen hebben een diameter van 95 centimeter.

Uitvoering

Het treinstel bestaat uit 3 rijtuigen, die alleen plaats boden aan reizigers in de tweede en derde klasse. Bij de deuren kwamen bordjes te hangen met Ingang en Geen ingang. De reiziger hield zich hier nauwelijks aan, zodat deze later verwijderd zijn. De aflevering vond plaats in het zilvergrijs, met rode biezen op de kop aan de boven- en onderzijde. Het dak was wit geschilderd.

Inzet

Vanaf 15 mei 1934 worden de treinstellen ingezet op de niet geëlektrificeerde lijnen van het Middennet. Doordat niet alle treinstellen zijn afgeleverd en de reeds bestaande treinstellen problemen met de motoren hebben, worden hun diensten overgenomen door stoomlocomotieven serie 3700 met drie rijtuigen. Deze krijgen de bijnaam 'stoomdiesels'.

Door een tekort aan materieel in het elektrische verkeer worden drie treinstellen in april 1948 aangewezen om vanuit de werkplaats Leidschendam ingezet te gaan worden. Zij zullen treinen gaan versterken in de elektrische dienst. Dit gebeurd in de nieuwe groep D van het werkpakket van de werkplaats. Met ingang van de zomerdienstregeling 1948 op 9 mei 1948 worden de 32, 40 en 48 ingezet. De 32 en 48 zijn inmiddels hersteld van oorlogsschade en doen weer dienst. De 40 wordt op 8 mei 1948 afgeleverd door de Centrale Werkplaats Haarlem. De drie treinstellen zullen tussen een twee- en een vierwagenstel Materieel'36 geplaatst worden. Zij zullen op de Oude Lijn ingezet gaan worden tussen Dordrecht en Amsterdam en Zandvoort en Amsterdam. Twee treinstellen zullen dagelijks onderweg zijn en het derde treinstel is reserve. Op zaterdag 2 oktober 1948 is de laatste dag van deze inzet. Door de instroom van de nieuwe treinstellen Materieel'46 kunnen de vrijgekomen treinstellen de plaats in nemen van de dieseltreinstellen. De vrijgekomen treinstellen worden naar Haarlem overgebracht. Per 1 november 1948 vervalt groep D en wordt toegevoegd aan groep E, welke met ElD5 treinstellen Materieel'40 rijdt.

Wijzigingen

• De toegepaste schuiframen hadden een hoogte van 25 centimeter. Vrij snel na aflevering werd de hoogte gewijzigd naar 35 centimeter.

• De schijnwerper tussen de sluitseinen werd nimmer gebruikt. Hierop werden zij afgedicht door een plaatje.

• De gebruikte bordjes voor het in- en uitstappen werden verwijderd, nadat de reizigers niet bleken hieraan gehoor te geven.

• Aan het eind van de jaren '50 werden een aantal treinstellen voorzien van een proefsnor. Onder andere de 157 was hier van voorzien.

Huisstijl

De treinstellen kwamen in het zilvergrijs in dienst, in 1938 werden de stellen donkergroen geschilderd. Vanaf 1954 werden zij staalblauw geschilderd.

Vernummeringen

Nog tijdens de proefritten van de stellen 1 t/m 7 in het begin van 1934, kwam men tot de bevinding dat de nummers 1, 2 en 3 verwarring veroorzaakte. Reizigers dachten dat het treinstelnummer stond voor de klasse die het had. Hierop werd besloten om de stellen 1 - 10 te vernummeren tot 41 - 50.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging er een deel van het materieel verloren en een aantal treinstellen werden afgevoerd in oostelijke richting. Een deel kwam na de oorlog niet meer terug in dienst. Hierdoor werd het materieel vernummerd om aaneengesloten reeksen te krijgen. De hoge nummers werden op de verloren gegane treinstellen vernummerd.

Nieuw nummer	Oorspronkelijk nummer	Nieuw nummer	Oorspronkelijk nummer
11		26
12		27
13		28
14		29
15		30
16		31
17		32
18		33
19		34
20		35
21		36
22		37
23		39
24		40
25

Vanaf 1952 werden de nieuwe treinstellen DE-I en DE-II afgeleverd. Deze treinstellen waren genummerd in de series 21 - 50 en 61 - 106. De oude treinstellen DE-III werden daarop vernummerd in de serie 141 - 169.

Nieuw nummer	Oorspronkelijk nummer	Nieuw nummer	Oorspronkelijk nummer
141	11	156	26
142	12	157	27
143	13	158	28
144	14	159	29
145	15	160	30
146	16	161	31
147	17	162	32
148	18	163	33
149	19	164	34
150	20	165	35
151	21	166	36
152	22	167	37
153	23	168	39
154	24	169	40
155	25

Bakwisselingen

• Op 1 oktober 1948 wordt de 32 binnengenomen in de Centrale Werkplaats Haarlem. Het treinstel heeft hiervoor dienst gedaan in de elektrische dienst en zal weer aangepast gaan worden voor de dieseldienst. Voor het echter zo ver komt, wisselt het treinstel eerst zijn beide koprijtuigen met andere koprijtuigen, die in een slechtere conditie verkeren. Hiermee verdwijnt het nummer 32 tijdelijk uit de materieellijsten.
• Op 5 oktober 1948 komt de 48 aan in de Centrale Werkplaats te Haarlem. Het treinstel heeft hiervoor dienst gedaan in de elektrische dienst en zal weer aangepast gaan worden voor de dieseldienst. Het treinstel wisselt hier zijn rijtuig voor het rijtuig van de . In maart 1949 komt het treinstel weer in dienst.
• Op 23 oktober 1948 komt de 40 aan in de Centrale Werkplaats te Haarlem. Het treinstel heeft hiervoor dienst gedaan in de elektrische dienst en zal weer aangepast gaan worden voor de dieseldienst. Het treinstel wisselt hier zijn rijtuig voor het rijtuig van de . In december 1948 komt het treinstel weer in dienst.

Bakwisselingen als gevolg van oorlogsschade

Om toch weer snel treinen te kunnen rijden, zijn er uit de beste rijtuigen nieuwe treinstellen geformeerd. Sommige treinstellen konden in hun originele samenstelling worden afgeleverd. Daarnaast was de schade aan de motoren bepalend om een treinstel weer in dienst te stellen.

Afvoer

Als gevolg van oorlogshandelingen werd de 25 als eerste afgevoerd. Nadien werden nog eens 10 treinstellen afgevoerd als gevolg van vermissing of ernstige beschadigingen.

De laatste treinstellen gingen in december 1963 uit dienst.

Gevolgen van de Tweede Wereldoorlog

Na de bevrijding wordt begonnen met het herstel van de beschadigde treinstellen tussen mei en oktober 1945 worden 6 treinstellen in dienst gesteld. Het gaat hierbij om de 33, 46, 30, 47, 27 en 32. Het herstel van de beschadigde treinstellen gebeurd door de Centrale Werkplaats in Haarlem en door Werkspoor. Voor de laatste elf treinstellen die in aanmerking van herstel kwamen, werden ook de fabrieken van Beijnes en Allan ingezet.

Bombardementen

• Op 14 mei 1940 werd de 25 getroffen door het bombardement dat de Duitse Luftwaffe uitvoerde op Rotterdam. Het treinstel was op dat moment in het Rotterdamse Maasstation toen het bombardement begon. Door de grote schade werd het treinstel niet hersteld en daarmee afgevoerd en gesloopt.

Afvoer naar het oosten

• De 13 wordt op 16 november 1945 van Roermond naar Utrecht gebracht.

• De 32 wordt in 194 afgevoerd naar Duitsland. In 1945 komt het treinstel weer in Nederland. Bij de aankomst in Nederland blijkt dat er een aantal meters nog in orde zijn, alsmede 24 ruiten aanwezig. Het gehele interieur is echter vernield. De vloeren, plafonds en zijwanden zijn echter nog goed. Ook in het motorrijtuig is de motorinstallatie nog geheel aanwezig en onbeschadigd. Op 10 augustus 1945 komt het treinstel aan bij Werkspoor om hersteld te worden. Op 18 oktober 1945 wordt het treinstel alweer afgeleverd. Het is hiermee het zesde treinstel dat weer inzetbaar is na de bevrijding.

• De 40 wordt in 194 naar Duitsland weggevoerd. Begin juli 1945 komt het treinstel terug uit Duitsland en wordt in Nijmegen gestald. Het interieur is zo goed als vernield of verdwenen. Alleen in de BCk staan nog een aantal banken. Het motorrijtuig is nog redelijk intact. Het treinstel maakt een aantal omzwervingen (Oss, Utrecht en Haarlem), alvorens ter opberging op de Dijksgracht geplaatst te worden op 15 juni 1946. Hier wacht het treinstel om hersteld te worden. Op 29 januari 1947 wordt het treinstel naar Haarlem overgebracht. Op 8 mei 1948 wordt het treinstel afgeleverd.

• De 48 wordt in 194 naar Duitsland weggevoerd. Op 9 augustus 1945 wordt het treinstel vanuit Dalheim naar Roermond overgebracht. De rijtuigbakken zijn doorzeefd met kogelgaten. In het interieur zijn zitkussens verdwenen en rugleuningen weggesneden. Ook zijn bijna alle rijtuigen gesneuveld. Op 16 november 1945 wordt het treinstel naar Utrecht overgebracht. In januari 1946 wordt het treinstel naar Werkspoor overgebracht voor herstel. Op 26 maart 1946 komt het treinstel weer in dienst.

De treinstellen 36, 38 en 43 zijn in de oorlog naar Polen vervoerd. Treinstel 36 is hier na de oorlog in juni 1947 gevonden, in de buurt van Stettin. Bij dit treinstel waren ook aanwezig Pec 8511, Materieel'36 234 en Materieel'40 BCk 310. In tegenstelling tot de 234 en 8511, komt de 36 niet terug naar Nederland en wordt in Polen gesloopt.

Museummaterieel

Er is één treinstel bewaard gebleven in Nederland.

• Spoorwegmuseum

27

Het Spoorwegmuseum beschikt al sinds 1968 over de 27. Het treinstel bestaat uit de koprijtuigen van de 163 en het motorrijtuig van de 157. Het treinstel is echter niet rijvaardig, doch wel geheel in afleveringstoestand gebracht. Voor het jubileumjaar 1989 bood Maybach aan om de motoren te reviseren om zo het treinstel weer dienstvaardig te maken. Dit werd echter afgeslagen vanwege andere prioriteiten.

Op 25 januari 2013 werd het treinstel vanuit Amersfoort door de Plan U 114 naar de Watergraafsmeer gesleept voor het afdraaien van een aantal wielen.

Afleverdata

Nummer	Aflevering	In dienst	In revisie	Uit revisie	In revisie	Uit revisie	In revisie	Uit revisie	In revisie	Uit revisie	In revisie	Uit revisie	Ter zijde	Sloop(rit)
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20														1947
21
22
23
24
25					n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	n.v.t.	mei 1940
26
27														n.v.t. (NSM)
28
29
30
31
32
33
34
35
36														XX XX 1946/1947
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50