Spoorlijn Sittard - Herzogenrath

De spoorlijn tussen Sittard en het Duitse Herzogenrath heeft een lengte van 28,7 kilometer. Het verbindt Staatslijn E in Sittard met Duitsland, waar de spoorlijn verder doorloopt naar Aken.

Geschiedenis

In 1886 maakt Henri Sarolea plannen om een spoorlijn aan te leggen van Sittard via Heerlen naar het Duitse Herzogenrath. Hij was destijds woonachtig in Heerlen en het dorp was nog niet verbonden per spoor met de omringende plaatsen. De regering in Den Haag was niet van plan om Heerlen aan te sluiten op het spoorwegnet. Uiteindelijk wordt in 189 toch besloten tot aanleg van de spoorlijn. De aanleg van de spoorlijn kwam in een stroomversnelling doordat de Akense industriële- en mijnbouwfamilie Honigmann een concessie verkreeg tot winning van steenkool in de omgeving van Heerlen. Er waren echter geen mogelijkheden om de kolen snel en in grote aantallen te kunnen af voeren. Als gevolg van de aanleg van de spoorlijn, kon de concessie tot winning van de kolen geëxploiteerd worden. De mijn voor de winning van de kolen wordt aangelegd naast de spoorlijn. De komst van deze mijn, de Oranje-Nassaumijnen, zorgde ook voor een groei van Heerlen. De spoorlijn zal geëxploiteerd worden door de NZS (Nederlandsche Zuider-Spoorwegmaatschappij).

In 2004 besluit de provincie Limburg om de bevoegdheden, taken en verantwoordelijkheden voor de spoorlijn over te nemen van de NS. In 2006 wordt door de provincie een aanbesteding uitgeschreven met ook het stads- en streekvervoer in de provincie. Het treinverkeer valt onder de concessie Zuid-Limburg. De aanbesteding van het gezamenlijke bus- en spoorvervoer moet resulteren in een dienstregelingmodel dat ook wordt gebruikt in de Achterhoek, waarbij de streekbussen de aanvoer van reizigers verzorgen, terwijl buslijnen die met de trein concurreren worden opgeheven. De tijden van de bussen en treinen moeten goed op elkaar aansluiten. Door Hermes en Veolia Transport worden inschrijvingen ontvangen. Hoewel Syntus interesse had, schreef het bedrijf zich niet in. Aandeelhouder Keolis blokkeerde de inschrijving, terwijl de NS als aandeelhouder in Syntus wel mee wilde doen. De concessie wordt op 16 mei 2006 toegewezen aan Veolia. Dit bod bevat onder andere de uitbreiding van de dienstregeling en de aanschaf van nieuw materieel. Hermes ging in bezwaar na de gunning, waarmee de voorbereidingen van Veolia vertraagden. Na het intrekken van het bezwaar van Hermes bleef er nog maar 2 maanden over om materieel te bestellen, personeel te werven en op te leiden en de omloop voor materieel en personeel gemaakt moet worden. Dit bleek niet genoeg, zodat er in het begin van de concessie gereden moest worden met gehuurd materieel. Ook had het personeel niet veel ervaring met het materieel, waardoor er geregeld treinen uitvielen.

In 2014 start de provincie Limburg een nieuwe aanbesteding voor het bus- en treinverkeer. De aanbesteding gaat om 1 concessie, waarbij de twee voorgaande concessies zijn samengevoegd. Naast het treinverkeer Nijmegen - Roermond en Maastricht Randwijck - Kerkrade Centrum komt ook het stoptreinverkeer Maastricht Randwijck - Roermond, Sittard - Heerlen en Heerlen - Aachen Hbf te vallen onder deze concessie. De eerste twee spoorlijnen vallen onder de concessie van het HoofdRailNet van de NS, terwijl de verbinding tussen Heerlen en Aachen Hbf in handen is van DB Regio. Op 10 februari 2015 maakt de provincie bekend dat Abellio, in samenwerking met Qbuzz de concessie had gewonnen. Al vrij snel komen er onregelmatigheden aan het licht bij de gunning van de concessie. Op 5 maart 2015 sluit de provincie Abellio uit voor de concessie. Na het onderzoeken van de mogelijkheden wordt op 2 juni 2015 de concessie gegund aan de nummer 2 van de bieding, Arriva. Veolia tekent bezwaar aan tegen deze gunning, maar krijgt geen gelijk. Om de stoptreinen te kunnen rijden besteld Arriva bij Stadler nieuw materieel in de vorm van 23 treinstellen Flirt. Dit zijn 15 tweedelige treinstellen en 8 driedelige treinstellen. De tweedelige treinstellen kunnen alleen in Nederland rijden en de driedelige treinstellen zijn tricourant uitgevoerd voor de inzet van de dienst Liège Guillemins - Maastricht - Heerlen - Aachen Hbf. Daarnaast worden de treinstellen GTW van Veolia overgenomen, wat er voor moet zorgen dat er voldoende materieel is.

Aanleg

In 1893 wordt begonnen met de aanleg van de spoorlijn.

Beveiliging

Bij de spoorverdubbeling tussen Heerlen en Landgraaf in 2022 zal worden voorzien van blokbeveiliging. De bestaande ATB-NG zal in 2022 verwijderd gaan worden, waardoor goederenvervoerders meer mogelijkheden hebben om gebruik te maken van de spoorlijn. De overgang tussen ATB-EG en PZB/Indusi zal tussen Landgraaf en Haanrade komen in plaats van de huidige overgang tussen Haanrade en Herzogenrath.

Opening & ingebruikname

De spoorlijn wordt op 1 januari 1896 feestelijk geopend. Op 1 mei 1896 wordt de spoorlijn in gebruik genomen.

Wijzigingen

• In 194 wordt begonnen met de elektrificatie van het gedeelte Sittard - Heerlen. Hiermee is het mogelijk om kolentreinen naar de rest van Nederland te brengen met elektrische locomotieven. Op 8 september 1947 is het laatste portaal geplaatst in Schinnen. Op 14 mei 1949 is het mogelijk om elektrisch de spoorlijn te berijden.

• In 1986 wordt het gedeelte tussen Heerlen en Landgraaf onder de draad gebracht en verder naar Kerkrade over de Miljoenenlijn.

• Het spoor tussen Landgraaf en Herzogenrath zal geëlektrificeerd gaan worden. De planning is om de spoorlijn eind 2017 van bovenleiding en gedeeltelijke spoorverdubbeling te voorzien. Hierdoor is het mogelijk om in 2019 een intercity en een stoptrein te laten rijden tussen Heerlen en Aken. De werkzaamheden voor de elektrificatie en verdubbeling beginnen echter pas op 17 april 2018. In Eygelshoven zal een onderstation worden gebouwd. Bij Landgraaf komt een schakelstation. Bij Haanrade komt een spanningssluis. Aan het eind van 2018 moeten de werkzaamheden gereed zijn. In september 2018 is de bovenleiding volledig opgehangen en zijn de verschillende systemen op elkaar aangesloten. Op 7 december 2018 is het geëlektrificeerde baanvak in dienst gesteld. De kosten bedragen € 71 miljoen. De werkzaamheden worden uitgevoerd door aannemer Strukton.
• In maart 2020 wordt door ProRail een aanbesteding gepubliceerd voor de spoorverdubbeling tussen Heerlen en Landgraaf. In mei 2020 zijn de Provinciale Staten akkoord gegaan met het Provinciaal Inpassingsplan. In dit traject van 3 kilometer moet onder andere een grondkerende constructie worden aangelegd. Daarnaast moeten er twee viaducten worden verbreed, alsmede twee nieuwe viaducten worden geplaatst. Om overlast voor omwonenden te voorkomen worden er geluiddempende maatregelen genomen. Het station van Heerlen De Kissel zal worden gesloten in 2021. Op 1 december 2020 wordt het contract tussen ProRail en Swietelsky ondertekend voor de de verdubbeling. Met de verdubbeling ontstaat er ruimte voor de intercity tussen Aken en Luik via Maastricht om ieder half uur te rijden. Ook de eventuele intercity van de NS tussen Eindhoven en Aken zal er profijt van hebben. De werkzaamheden beginnen in het voorjaar van 2021. In juli 2021 begint aannemer Swietelsky met ruimte te maken voor de spoorverdubbeling. In het najaar van 2021 wordt begonnen met de aanleg van het baanlichaam en de verbreding of nieuwbouw van kunstwerken. In Landgraaf worden de sporen in de richting van Herzogenrath en het perron dichter bij de sporen in de richting van Kerkrade gelegd. Tussen 7 maart 2022 en 9 mei 2022 wordt het station Heerlen de Kissel gesloopt. In september 2022 kan het dubbelspoor gebruikt worden. Hiermee is het mogelijk om een halfuursdienst in te stellen tussen Heerlen en Herzogenrath. Eenmaal per uur wordt er doorgereden naar Aachen Hbf.

Stations

De spoorlijn heeft in totaal 14 stations gekend. Hiervan zijn er 3 gesloten in de loop van de tijd en ligt er een station in Duitsland.

Sittard

Het station ligt op kilometer punt 0,0.

Ophoven

Het station lag op kilometer punt 1,5.

Geleen Oost

Het station ligt op kilometer punt 4,0.

Spaubeek

Het station ligt op kilometer punt 7,2.

Schinnen

Het station ligt op kilometer punt 9,1.

Nuth

Het station ligt op kilometer punt 11,9.

Hoensbroek

Het station ligt op kilometer punt 15,0.

Heerlen

Het station ligt op kilometer punt 18,6.

Heerlen de Kissel

Het station ligt op kilometer punt 19,8.

Landgraaf

Het station ligt op kilometer punt 21,8.

Eygelshoven Markt

Het station ligt op kilometer punt 24,5.

Haanrade

Het station lag op kilometer punt 25,8.

Rolduc Lokaal

Het station lag op kilometer punt 27,9.

Herzogenrath

Het station ligt op kilometer punt 28,7.

Dienstregeling

Vanaf 1899 voert de SS de exploitatie uit op de spoorlijn.

Ingaande 2 augustus 1954 gaan er drie treinstellen DE2 rijden van Heerlen via Simpelveld naar Schin op Geul. Voor het vervoeren van toeristen rijden de treinstellen tot 12 september 1954 door naar Valkenburg.

Ingaande de dienstregeling 1992/1993 gaan de treinen naar Aken vanuit Heerlen rijden in plaats van uit Maastricht. Hiervoor worden de treinstellen DE2 178 en DE2 179 gebruikt. Zij rijden eens per uur in de serie 3700 (Heerlen - Aken). Eind 1992 komt de DE2 171 de gelederen versterken in verband met langdurige defecten bij de andere twee treinstellen. Per 14 augustus 1998 wordt de dienst tussen Heerlen en Aken uitgevoerd door de treinstellen 3431 - 3433. Zij vervangen de oude DE2-treinstellen. Tussen mei 1999 en mei 2000 rijdt de aanvoertrein van Neuss naar Lutterade DSM via de grensovergang bij Herzogenrath.

Vanaf 10 juni 2001 rijdt Euregiobahn met vier treinstellen Baureihe 644 van de DB (644 016, 644 024, 644 027 en 644 044) tussen Heerlen en Stolberg. Zij nemen de dienst over van de NS. In april 2003 worden de treinstellen Baureihe 644 vervangen door nieuwe treinstellen Baureihe 643.2. Op 13 juni 2004 wordt de verbinding van Stolberg enkele keren per dag doorgetrokken naar Düren. Met ingang van de dienstregeling 2007 neemt Veolia de exploitatie over van de spoorlijn van de NS. In afwachting van nieuwe treinstellen, worden de eerste maanden met oude treinstellen van NS gereden. Door Veolia worden zowel snel- als stoptrein gereden. De sneltreinen rijden tussen Maastricht en Heerlen. Zij stoppen onderweg alleen in Meerssen en Valkenburg. De sneltreinen rijden tot 22.30. De stoptreinen rijden van Maastricht Randwijck tot Kerkrade Centrum.

Met ingang van de dienstregeling 2010 gaan alle treinen doorrijden naar Düren. Eind mei 2012 wordt door de NS en Veolia samengewerkt om reizigers naar Landgraaf te vervoeren voor het Pinkpopfestival. Door de NS wordt een VIRM-VI ingezet tussen Heerlen en Landgraaf. Hiermee wordt het in- en uitchecken in Heerlen van NS naar Veolia voorkomen. Ook drukt dit de kosten voor Veolia vanwege de inzet van extra materieel dat op de Maaslijn wordt ingezet. Tijdens deze periode wordt de treindienst tussen Maastricht Randwijck en Kerkrade Centrum van Veolia gesplitst. Er rijden treinen tussen Maastricht Randwijck en Heerlen en tussen Landgraaf en Kerkrade Centrum. Door de NS wordt drie keer per uur gereden tussen Heerlen en Landgraaf. In de dienstregeling 2016 worden de treinen uit Heerlen slechts tot Aken ingelegd. Hiermee wordt materieel vrij gemaakt voor inzet op de ringlijn tussen Herzogenrath en Alsdorf-Annapark. Met ingang van de dienstregeling 2017 neemt Arriva de exploitatie over van Veolia. Ieder kwartier is het mogelijk om naar Heerlen of Maastricht te reizen. Dit kan zowel met de RegioSprinter van Arriva als met de intercity van NS. In de dienstregeling 2018 zal de dienst weer naar Aken worden verlengd, als Arriva de nieuwe concessiehouder wordt in Limburg. Zij hebben plannen voor een sneltrein tussen Maastricht en Aken. Het gedeelte tussen Landgraaf en Herzogenrath zal hiervoor geëlektrificeerd worden. Deze werkzaamheden moeten in december 2018 afgerond zijn, zodat met ingang van de dienstregeling 2019 een sneltrein tussen Maastricht en Aken kan rijden. Door problemen met de toelating van het nieuwe materieel van Arriva moet er twee maanden lang worden overgestapt in Heerlen voor de verdere rit naar Aken. Vanaf 27 januari 2019 is de toelating rond en kan er weer doorgaand vanuit Maastricht via Heerlen naar Aken worden gereden.

Vanaf december 2020 rijdt Captrain elke werkdag een intermodale trein via de spoorlijn vanaf de Rail Terminal Chemelot en Italië. Vanaf december 2022 gaat RTB twee keer in de week naar Koopman in Born rijden met Mercedessen. Hierbij wordt er gebruik gemaakt van de grensovergang bij Herzogenrath. In 2022 wordt een uursdienst ingevoerd tussen Sittard en Heerlen als gevolg van een gebrek aan personeel. Na inbouw van ETCS in de FLIRT-treinstellen van Arriva, ontstaan er problemen met het materieel in Aken. Er ontstaat een storing in het treinstel dat er voor zorgt dat het verkeerde beveiligingssysteem wordt gekozen in het treinstel. Het euvel is te vinden dat de balises in het spoor een verkeerd signaal uitzenden. Per 2 januari 2023 rijden er geen doorgaande treinen meer tussen Heerlen en Aken. Er worden een week lang bussen ingezet. Per 9 januari 2023 wordt een pendeldienst tussen Heerlen en Herzogenrath ingesteld, welke 1 keer per uur rijdt. In Herzogenrath kan er worden overgestapt op een trein van DB Regio naar Aken. Op 5 februari 2023 wordt het wekelijkse vervoer van looderts tussen Vlissingen Sloehaven en Herzogenrath hervat. De trein rijdt drie keer in de week, waarbij twee keer via Venlo de grens over wordt gestoken. De derde maal rijdt de trein via de grensovergang bij Herzogenrath . Op 27 maart 2023 is het weer mogelijk om doorgaand te rijden tussen Heerlen en Aken. Tegelijkertijd wordt er weer gestopt op de stations van Landgraaf en Eygelshoven Markt. Daarnaast blijven er pendeltreinen tussen Heerlen en Herzogenrath rijden. De sneltreinen tussen Heerlen en Maastricht Randwijck rijden vanaf 8 mei 2023 weer eenmaal per uur en vanaf midden juni 2023 zelfs weer twee keer per uur. De treinen rijden echter alleen doordeweeks.

Sluiting

Op 1 augustus 1950 verleend de minister van verkeer en waterstaat Spitzen toestemming tot opheffing van het traject Schaesberg - Haanrade. Het traject wordt in 1952 gesloten.

Bronnen, Referenties en/of Voetnoten Vijftien jaar Euregiobahn - F. Blanker - Maandblad: Op de Rails, 83e Jaargang - 12-2015 Blz: 611-618 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321 Regionale spoorwegen in Nederland deel 5: Limburg - G. Nieuwenhuis en A. Egelie - Maandblad: Op de Rails, 91e Jaargang - 1-2023 Blz: 22-27 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321