Gilze-Rijen

Uit Somda RailWiki
Naar navigatie springenNaar zoeken springen

Gilze-Rijen is het station van de gelijknamige gemeente in de provincie Noord-Brabant. De verkorting is Gz.

Geschiedenis

Bij wet werd in 1860 besloten om een spoorlijn aan te leggen tussen Breda en Eindhoven. Bij de aanleg van deze spoorlijn krijgt het dorp Rijen een station. Het station krijgt de naam van de gemeente waarin het ligt, Gilze-Rijen. In november 1862 vindt de aanbesteding plaats van de bouw van een station. Het station krijgt twee sporen waar treinen elkaar kunnen kruisen. Ten oosten van het station komt er een wisselverbinding om van spoor te kunnen wisselen en een aansluiting naar de goederenloods. In 1881 wordt een tweede spoor aangelegd bij de spoorverdubbeling tussen Breda en Tilburg. Hierbij is het als spoor 1 genummerde spoor naar de laad- en losplaats. Spoor 2 is het spoor is het oorspronkelijke spoor. Spoor 3 is voor treinen richting Breda en spoor 4 is het spoor in de richting van Tilburg. Ten westen van het station komen de sporen 5 en 6. In 1918 krijgt het station een eilandperron tijdens de wijziging van het emplacement. De sporen aan weerszijden zijn genummerd 3 en 4.

In 1 wordt een wachtspoor aangelegd voor goederentreinen. Deze kunnen hier ingehaald worden door reizigerstreinen.

Op 30 mei 1942 wordt een Duitse munitietrein aangevallen, waarbij drie wagons met bommen en munitie exploderen. De schade was aanzienlijk en het treinverkeer was voor langere tijd gestremd. Op 30 juli 1943 explodeert weer een munitietrein. Ditmaal bij de overweg met de Vijf Eiken. Van de 29 wagons raken er 25 beschadigd door ontploffende munitie.

In 2002 wordt het eilandperron verlengd met 100 meter in oostelijke richting. In het voorjaar van 2010 wordt ontdekt dat het voegwerk van de perronwanden ernstig beschadigd is geraakt als gevolg van het winterweer in 2009/2010. Door het loslatende voegwerk komen de stenen los te liggen, waarbij er gevaar voor instorting bestond. Het perron werd tijdelijk gestut met balken en planken. In juli 2010 worden er betonnen keerwanden geplaatst. In 20 is het wachtspoor 2 buiten dienst gesteld. De puntstukken van de wissels zijn hierbij vervangen door recht spoor. In 202 zal het eilandperron vervangen gaan worden door twee zijperrons. Deze zullen bereikbaar zijn vanuit de nieuwe tunnel die de overweg met Stationsstraat zal gaan vervangen. Spoor 2 zal hierbij komen te vervallen.


Voor de beveiliging beschikte het station over in totaal 2 seinhuizen. Tussen 27 oktober 1963 en 31 mei 1964 wordt de gebruikte beveiliging met het automatisch blokstelsel met lichtseinen van het stelsel 1946 vervangen door een NX-beveiliging met lichtseinen van het stelsel 1955. Hiermee komt Post T in het stationsgebouw te vervallen. Vanaf 1 juni 1964 is de beveiliging van Gilze-Rijen ondergebracht in de nieuwe Post T van station Tilburg.

  • Seinhuis A

In 191 wordt een nieuw seinhuis ten zuiden van de spoorlijn gebouwd ter vervanging van de post uit het door brand getroffen station. Dit seinhuis komt nabij de overweg Julianastraat te staan.

  • Wachtpost B

Aan de oostzijde van het station wordt in 191 een wachtpost ingericht.


De beveiliging is in de periode 27 oktober 1963 t/m 31 mei 1964 vervangen door een NX - beveiliging waarbij ook een nieuwe post is gebouwd; deze nieuwe post staat aan de westzijde van het 1e perron bij km. 21.940. Bij deze wijziging is de beveiliging van Gilze = Rijen ondergebracht in post T te Tilburg en zijn de lichtseinen van het stelsel 1946 vervangen door lichtseinen van het stelsel 1954.


Eerste station

Ten zuiden van het dorp Rijen en ten noorden van het dorp Gilze wordt in 1863 begonnen met de bouw van het station. Het stationsgebouw is van het type vijfde klas van de Staatsspoorwegen, welke is ontworpen door K.H. van Brederode. Dit station bestaat uit een middendeel dat dwars op de sporen staat en aan weerszijden van dit deel zijn twee kleine vleugels gebouwd. Deze vleugels zijn smaller dan het middendeel. Voor het bedienen van seinen en wissels wordt een Post T ingericht in het station. Op 1 oktober 1863 wordt het station geopend. In 1893 vindt er een verbouwing plaats, waarbij de vleugels worden uitgebreid. Een van de vleugels krijgt een wachtkamer. De andere . In 1907 krijgt het middendeel een verdieping. Op 19 augustus 1911 wordt het station getroffen door een brand, waarbij het station grotendeels verwoest wordt. De inventaris en bedieningstoestellen kunnen in veiligheid worden gebracht. De goederenloods wordt tijdelijk ingericht als station. Al snel wordt een houten noodstation tussen het uitgebrande gebouw en de goederenloods gebouwd. In 1918 wordt het stationsgebouw gesloopt, nadat het door brand is getroffen.


Tweede station

Nadat het eerste station is getroffen door brand, wordt westelijker ten opzichte van het oude station, een nieuw station gebouwd. In 1915 wordt begonnen met de bouw van het nieuwe station. Dit station is ontworpen door . Het bestaat uit een middendeel met erker aan de spoorzijde. Boven dit gedeelte is de woning van de stationschef op de eerste en tweede verdieping. In de rechtervleugel is de blokpost ondergebracht en in de linkervleugel de wachtkamers. Het gebouw is opgebouwd uit steensverband metselmuren. De schoorstenen zijn in halfsteensverband gemetseld. Boven de kozijnen zijn er relatief eenvoudige rollagen. Enkele delen in de gevel zijn verdiept geplaatst. Op kniehoogte is een rollaag in siermetselwerk gemaakt. De daken zijn bedekt met dakpannen en de dakgoot is voorzien van een boeibord. Aan de straatzijde is een luifel boven de ingang van de woning geplaatst. Reizigers konden het gebouw betreden via dubbele trappen naar een glazen voorportaal. Vanuit dit voorportaal werd het loketruimte betreden. Het stationsgebouw heeft drie loketten. Aan de achterzijde van de loketten is de achterkant van de blokpostkast te zien. Na de loketten is achter een hekwerk de fietsenstalling. Aan de linkerzijde is een gang met de deuren naar de wachtkamers eerste klas en tweede klas. De wachtkamer eerste klas is voorzien van een tafel van eikenhout en meubels. De wachtkamer van de tweede klas heeft houten banken langs de muren. De beide wachtkamers zijn voorzien van een houtkachel. Aan de spoorzijde is een erker aangebracht, die zowel de begane grond als de eerste verdieping behelst. Tussen de ramen is een tegeltableau met daarop de stationsnaam in hoofdletters: GILZE:RIJEN. Aan de linkerzijde van dit tableau is een balkon van de woning van de stationschef. De dakrand van de rechtervleugel is op dezelfde hoogte gebracht als dit tableau. Het stationsgebouw wordt in 1916 in gebruik genomen. Direct naast het stationsgebouw is een nevengebouw geplaatst aan het perron. Dit is een langwerpig gebouw dat in het verlengde staat van het stationsgebouw. In dit gebouw zijn de toiletten ondergebracht. Deze zijn het dichtst bij het stationsgebouw geplaatst. Achter de toiletten is de bergplaats voor de stationschef. Hiernaast is de opslagloods van de locomotieflampen. In deze ruimte kunnen de lampen gepoetst en gevuld worden. Aan de andere uiteinde is een magazijn, welke met een roldeur is afgesloten aan de buitenzijde. Ook dit gebouw is opgebouwd uit steensverband metselmuren. Het schilddak is voorzien van dakpannen. Voor extra lichtinval zijn er dakkapellen op het dak geplaatst. Op de uiteinden zijn de daken schuin naar boven geplaatst. Rond 1960 is dit nevengebouw gesloopt. In 1991 is het voorportaal gesloopt. De hal met loketten is tegelijkertijd vernieuwd. De wachtruimte werd verbouwd tot NS-shop. De shop was echter niet rendabel en werd in 199 weer gesloten. De woning boven het station werd vanaf dat moment verhuurd. Op 17 februari 2003 wordt het loket gesloten. Het wachtlokaal op het perron is in 2009 gesloopt en vervangen door een smallere abri. In 2014 is de hal en wachtkamer gerenoveerd. In 2020 is het pand gerenoveerd en zo veel mogelijk in oude staat teruggebracht. De entree dient vanaf dat moment als wachtkamer.


Laad- en losplaats

In 1863 wordt naast het station een goederenloods gebouwd. In 1 wordt een tweede goederenloods gebouwd ten oosten van het station. De aanvoer bestaat in de eerste jaren veelal uit steenkool, vee voor de veemarkt en schors van eikenbomen. Dit schors wordt bij de schorsmolenaar vermalen om gebruikt te worden bij de 40 leerlooierijen in de omgeving. De afvoer bestaat uit huiden en leerproducten. In 191 wordt een nieuwe goederenloods gebouwd, welke qua stijl past bij het nieuwe stations- en nevengebouw. Het gebouw is parallel gebouwd aan het spoor en is vrij smal. In dit gebouw worden alle goederen uit de omgeving verzameld en verzonden per trein. De aangekomen goederen worden verdeeld over de bedrijven in de omgeving. Dit waren voornamelijk producten van leer die hier verzonden en ontvangen werden. Er werden nauwelijks goederen opgeslagen, zodat de ruimte beperkt kon blijven. Aan de lange zijden van het gebouw zijn veel deuren en verhoogde laadperrons voor het snel laden en lossen. Aan de spoorzijde zijn er vijf schuifdeuren en aan de straatzijde zijn er drie schuifdeuren. Boven deze deuren zijn er dakkapellen geplaatst voor meer licht aan de binnenzijde. Aan de westzijde van het gebouw is het kantoor van de laadmeester, welke alleen van binnenuit te bereiken was. In dit deel van het gebouw is ook een haard aanwezig. Het spoor naar de loods is te bereiken via spoor 2. Het spoor langs de laad- en losplaats is spoor 1. In het verlengde van dit spoor is sinds 1970 de aansluiting van Oosterhout Vijf Eiken te bereiken. De opening van de stamlijn is op 22 juni 1970. De goederenloods wordt op 25 mei 1983 gesloten voor het vervoer van stukgoederen. Het gebouw is in 1985 gesloopt. De sporen volgden vrij snel. In juni 1991 wordt het spoor naar Oosterhout gesloten. Op 29 mei 1993 is de stamlijn officieel buiten dienst gesteld. In 2009 is het laatste deel van de stamlijn opgebroken.


  • Curver

Op 5 oktober 1964 geopend. In 1969 gesloten en opgebroken. Tot 1986 wordt er gebruik gemaakt van het vervoer per spoor.

  • Houthandel Thijssen

In 1868 wordt een spooraansluiting met een lengte van 200 meter gerealiseerd voor de Tilburgse houthandel Thijssen. De aansluiting is gelegen aan de oostzijde van de overweg met de Julianastraat aan de zuidzijde van het spoor. In 187 wordt de spooraansluiting gesloten.

  • Steenfabriek De Vijf Eiken

In 1870 wordt aan de noordzijde van het baanvak een spooraansluiting met een lengte van 2 kilometer gerealiseerd voor de steenfabriek. De aansluiting is tot 17 mei 1954 in gebruik en wordt vervangen door een nieuwe spooraansluiting nabij kilometerpunt 8,852. De aansluiting moet plaats maken voor de aanleg van een AHOB in de Oosterhoutseweg. De NS wilde niet meer dan twee sporen in deze overweg hebben en daarom diende het derde spoor opgebroken te worden. De nieuwe aansluiting bestaat uit een kopspoor dat tevens diende als overgavespoor. Vanaf dit spoor kan er geduwd naar de fabriek worden gereden. In 196 wordt de spooraansluiting opgebroken. De aanvoer bestaat uit met kolen beladen wagons.

  • Stoomlederfabriek

In 1915 wordt aan de zijde een spooraansluiting aangelegd naar stoomlederfabriek .


  • Gilze-Rijen Raccordement Vijf

Ten zuidwesten van het station is in 1954 een spooraansluiting aangelegd door defensie ter bevoorrading van een munitiedepot. Er is een laad- en losmogelijkheid ingericht. De opening vond plaats op 17 mei 1954. Het raccordement krijgt de verkorting Gzve. Rangeerdelen naar dit depot vertrekken vanaf spoor 2 via Verkeerd Spoor. In Post T is een penning uit het bloktoestel genomen ter voorkoming dat er uit Breda een trein wordt ingelegd naar Gilze-Rijen. Nabij het aansluitwissel is een kast geplaatst waar de penning ingelegd kan worden als het wissel weer in de normale stand ligt, zodat het spoor weer vrij komt vanuit Breda. Het rangeerdeel wordt hiermee opgesloten. In 19 is de aansluiting opgebroken.

In 19 wordt de aansluiting voor het laatst regulier gebruikt. Na die tijd wordt de aansluiting nog gebruikt om afgevoerd materieel aan te voeren, dat wordt gebruikt om militairen en marechaussee te laten oefenen in het bestormen van treinen. Zo is het treinstel ElD2 285 van 16 tot 19 april 1985 te gast. Bijna 15 jaar later komt het volgende treinstel naar het oefenterrein. Dit is de DE2 183. Dit treinstel komt op 13 mei 1998 aan. Op 30 juni 1998 wordt het treinstel opgehaald voor afvoer naar de sloper. In 1999 wordt er weer een treinstel aangevoerd en wel de DE3 132. Het treinstel arriveert op 21 juni 1999. Op 6 juli 1999 wordt het treinstel naar de sloper overgebracht. Na de zomer van 1999 arriveert het tweede treinstel Plan U op het terrein. Ditmaal de DE3 138. Dit treinstel komt op 9 september 1999 aan in Gilze-Rijen. Op 12 november 1999 wordt dit treinstel opgehaald en afgevoerd naar de sloper. Als laatste worden twee rijtuigen Plan W gebruikt, de B 21-37 458 en B 21-37 465. Deze zijn voor een periode van 3 jaar ter beschikking gesteld. De rijtuigen arriveren op 28 januari 2000. Op 10 september 2004 worden de rijtuigen opgehaald. Hiermee komt een eind aan het oefenen op treinstellen en rijtuigen op deze locatie.

  • Vliegbasis Gilze-Rijen

In juli 1940 wordt ten zuidoosten van het emplacement een spoorlijn naar het vliegveld aangelegd op last van de Duitse bezetter. Dit spoor loopt naar het vliegveld, dat door de Duitsers werd omgebouwd van een klein vliegveld met banen van gras, naar een van de grootste vliegvelden van Europa met betonnen banen. Op het vliegveld wordt een kantoorgebouw neergezet dat ook dienstdoet als station. Via het spoor worden in eerste instantie bouwmaterialen aangevoerd. Na de verbouwing van het vliegveld wordt voornamelijk brandstof aangevoerd voor de vliegtuigen. Na de bevrijding van Nederland in mei 1945 wordt de spoorlijn naar het vliegveld nog enkele keren gebruikt. De aansluiting wordt in 19 voor het laatst gebruikt. In de loop der jaren wordt de aansluiting beetje bij beetje opgebroken. Het eerste deel werd in 1976 opgebroken. Ten noorden van de Rijksweg tussen Breda en Tilburg blijft het spoor liggen. In 1988 wordt het laatste deel opgebroken.


Spoorlijnen

Het station is gelegen aan Staatslijn E (Breda - Maastricht) ter hoogte van kilometerpunt 10,894.


Dienstregeling

Op 1 oktober 1863 wordt het eerste deel tussen Breda en Tilburg in gebruik genomen. De exploitatie is in handen van de kort daar voor opgerichte Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen. Dagelijks rijden er 3 treinen over de spoorlijn die op alle stations stoppen. In 1869 wordt de frequentie verhoogd tot vijf dagelijks stoppende treinen. In 1880 gaan er dagelijks 9 treinen rijden tussen beide steden. In 1885 vertrekken er dagelijks 10 treinen uit Breda naar Tilburg. Uit Tilburg vertrekken zelfs 13 treinen per dag. Vijf van de Tilburgse en zes van de Bredase treinen stoppen in Gilze-Rijen.

In 1937 rijden per dag 15 treinen naar Breda en rijden 18 treinen naar Tilburg. In 1953 rijden dagelijks 36 à 37 treinen per dag door het station. Deze treinen stoppen niet allemaal in het station.


Ingaande de dienstregeling 2007 in december 2006 stoppen de treinen van de serie 3600 (Zwolle - Roosendaal) niet meer in Gilze-Rijen. In plaats daarvan gaat de sprinter van de serie 13600 (Breda - 's-Hertogenbosch) ieder half uur stoppen.


Stoppende treinen

In de huidige dienstregeling (2023) stoppen de volgende treinseries te Gilze-Rijen:

Treinserienummer Beginpunt Eindpunt Materieel
6600 Dordrecht Arnhem FLIRT

Passerende treinen

In de huidige dienstregeling (2023) passeren de volgende treinseries te Gilze-Rijen:

Treinserienummer Beginpunt Eindpunt Materieel
1100 Den Haag Centraal Eindhoven BR 186 + ICRmh rijtuigen
1900 Dordrecht Eindhoven ICMm
3600 Zwolle Roosendaal DDZ/ICMm/VIRM

Bronnen, Referenties en/of Voetnoten

  • Gilze-Rijen (1) Het centraalst gelegen station van Noord Brabant - J. Reijnders - Maandblad: Railmagazine, 43e Jaargang - november 2021 nummer 389 Blz: 50-56 Uitgave: Uquilair ISSN: 0926-3489
  • Gilze-Rijen (2) Aansluitingen en andere spoorlijnen - J. Reijnders - Maandblad: Railmagazine, 44e Jaargang - maart 2022 nummer 392 Blz: 38-41 Uitgave: Uquilair ISSN: 0926-3489
  • Gilze-Rijen (3) De Tweede Wereldoorlog en toekomstige ontwikkelingen - J. Reijnders - Maandblad: Railmagazine, 44e Jaargang - april 2022 nummer 393 Blz: 44-48 Uitgave: Uquilair ISSN: 0926-3489