O – Rijtuigen ontwerpen Plan O
is een niet uitgevoerd ontwerp plan. Veelal wordt er verwezen naar een plan gemaakt door ir. W. de Steur de directeur Allan & Co voor een niet uitgevoerd AB-rijtuig. Het rijtuigontwerp brak met de traditionele rijtuigopbouw, zoals we die tot dan toe kennen. Het ontwerp is een poging om tot een veel lichter geconstrueerd geheel van voldoende sterke te komen. De zijwanden zijn deels met diagonale spanten geconstrueerd voor een grotere stijfheid. Als gevolg hiervan zij de raam partijen anders gegroepeerd met soms grote rondingen om rekening te houden met die diagonale spanten. Het ontwerp laat verder zien dat er over de grens is gekeken naar ontwikkelingen in de UIC en ORE verband. Zo heeft de van klassieke vouwbalg plaats gemaakt voor een rubber buisbalg die later met Plan W pas echt intrede doet bij NS rijtuigen. De deuren zijn nog klassiek uit een geheel maar zouden zo door de latere standaard draaivouwdeuren vervangen kunnen worden.
Dat dit ontwerprijtuig, dat niet verder dan de tekentafel kwam, toch zo bekent is heeft te maken met een afbeelding in een boek over Trein design dat ter gelegenheid van 150 jaar spoorwegen in Nederland werd uitgegeven. Het verdiend zeker een zoektocht in de archieven om te zien wat er terzelfder tijd verder ontworpen werd. Bij het ontwerp van Plan O worden in een adem ook altijd twee proefdraaistellen van Werkspoor genoemd, die onder het laatste rijtuig van een serie couchetterijtuigen, de Bc 7025, beproeft zou zijn. Van die twee draaistellen is niet zoveel anders bekent dat ze ook veel lichter geconstrueerd waren. Op de voorzijde van een Werkspoor brochure uit ongeveer die tijd is een gedeelte van het couchetterijtuig te zien met een ander draaistel dan het oorspronkelijke ontwerp. Het vertoont zeer grote gelijkenis met wat we als de loopdraaistellen van Plan U, T, V en W kennen. Deze twee draaistellen zijn daarmee de prototypes voor het standaard NS draaistel van de jaren ’60.
Wanneer we verder zoeken vinden we ook van een Werkspoor een enigszins vergelijkbaar ontwerp voor een AB-rijtuig zoals door Ir. de Steur gemaakt is, alleen minder revolutionair. Van dit ontwerp kennen we een schetstekening in perspectief. Het laat een rijtuig zien dat qua indeling ongeveer gelijk is maar met een klassiekere opbouw en heeft nog vouwbalgen. De bakvorm lijkt te zijn afgeleid van Plan E en N maar kent bijvoorbeeld al wel de later bekende schuiframen zoals we die ook van Plan P en Q kennen. Op de schets zien we ook weer de zo typische vorm van de prototype draaistellen.
Wanneer er in de verschillende archieven naar sporen van Plan O gezocht wordt, vinden we misschien nog wel meer? Er lijkt nog genoeg om te onderzoeken en was het plan misschien wel meer dan dat ene rijtuig. Wellicht was Plan O slecht een algemene verzamelorder voor studie ontwerpen en prototypes.
