OmC 901 - 908, 911 - 916

Uit Somda RailWiki
Naar navigatie springenNaar zoeken springen

Vanwege de hoge exploitatiekosten en de geringe opbrengsten die daar tegenover stonden, werden vanaf 1923 ontbrandingsmotorrijtuigen besteld en in dienst gesteld.

Geschiedenis

Met de introductie van de benzinemotorrijtuigen omBC 1901 - 1903 tussen Zwolle en Kampen in 1923 wilde de SZB (Spoorwegmaatschappij Zuid Beveland) ook motortractie invoeren op haar aan te leggen tramlijnen in Zuid Beveland. De motorrijtuigen zijn echter een stuk groter dan de SZB wilde. Er wordt onderzocht of er een kleinere variant mogelijk is. De uitkomst is een motorrijtuig met twee assen. In 192 worden in totaal 8 motorrijtuigen besteld (1 bij Hawa (901), 1 bij Allan (902) en 6 bij Beijnes (903 - 908)) voor inzet op de drie tramlijnen in Zuid-Beveland. De motorrijtuigen kosten fl 48.000 per stuk. De tramlijnen worden in mei 1927 geopend. De 901 en 902 weken op een aantal punten af van de 903 - 908. Dit is voor mei 1927 aangepast.

In 19 wordt een serie van 6 motorrijtuigen bijbesteld. Zij worden geleverd door Allan. Ten opzichte van de eerste serie motorrijtuigen, worden bij de tweede serie geen zitplaatsen boven de motoren gesitueerd. Dit is gedaan met het oog op mogelijk brandgevaar. De benzinemotoren bij de tweede serie motorrijtuigen zijn geplaatst in een ijzeren schacht in het midden van het rijtuig. Deze rijtuigen zijn bestemd voor de inzet op de lokaallijnen in Noord-Holland.

De motorrijtuigen krijgen al snel de bijnaaam "Ome Ceesje", vrij naar de afkorting omC en een gelijknamige persoon uit een populair hoorspel op de radio uit de jaren '30 van Willem van Cappellen.


Technische gegevens

De motorrijtuigen hebben een lengte van 11,27 meter, een breedte van meter en een hoogte van meter. Het gewicht van een motorrijtuig bedraagt 18,5 ton. De asindeling van het motorrijtuig is A'A'. De motorrijtuigen omC 901 - 908 zijn voorzien van een dieselmotor van M.A.N., type . De motor is voorzien van cilinders en heeft een vermogen van kW (75 pk). De motorrijtuigen omC 911 - 916 zijn voorzien van een benzinemotor van Büssing, type . De motor is voorzien van 6 cilinders en heeft een vermogen van kW (75 pk). Om de benodigde elektriciteit te kunnen genereren, is een hoofdgenerator van , type , geplaatst. Deze levert een vermogen van continu vermogen kVA, A bij omw/min. De assen worden aangedreven door tractiemotoren van , type met een continu vermogen van kW, A bij omw/min). De motorrijtuigen hebben een maximumsnelheid van kilometer per uur. De motorrijtuigen zijn voorzien van 43 zitplaatsen en 12 staanplaatsen, allen derde klas.


Uitvoering

De rijtuigen zijn opgetrokken uit een geklonken stalen geraamte. Het geraamte is voorzien van opgeklonken paneelplaten en stalen dak togen. Voor de stijfheid is het onderstel voorzien van een vloer. Het onderstel vormde een aparte constructie ten opzichte van de bak opbouw. Het dak is van hout. De motorrijtuigen zijn aan beide zijden voorzien van een cabine met stuurstand. Aan de buitenzijde zijn de motorrijtuigen 911 - 916 bij de cabine voorzien van radiatoren. De vloer werd afgedekt met , waar bovenop was gelegd, terwijl de onderzijde werd voorzien van geluiddempende . Aan de buitenzijde is het mogelijk door middel van koersborden aan de buitenzijde onder de ramen de bestemming en route aan te geven. Naast de deuren zijn bordjes geplaatst om de reizigers te wijzen waar zij mogen in- of uitstappen. De dubbele klapdeuren waren geplaatst achter de cabine. Tussen de deuren en het front, is een raam geplaatst. De bestuurder kan hierdoor naar de zijkant kijken. De bufferbalken zijn voorzien van normaal stoot- en trekwerk. Op de bufferbalk zijn ook de stuurstroomkabels aangebracht, zodat alle rijtuigen aan elkaar gekoppeld kunnen worden en de commando’s vanaf de voorste cabine kan worden doorgegeven naar achterop lopende motorrijtuigen. Op het dak is een buizensysteem aangebracht waar het koelwater van de radiatoren door heen loopt.

De assen Voor de beremming zijn de rijtuigen voorzien van een éénleidingrem met Knorr remkraan. Tevens is op een balkon een handrem aanwezig. Op de bufferbalken zijn aansluitingen aanwezig om extra rijtuigen of wagons mee te voeren.

De besturing geschiedde elektro-pneumatisch door middel van een volgordewals. De aandrijving is ingebouwd in een frame, dat rust aan een zijde op de as, terwijl het andere einde is opgehangen aan de bodem. De dieselmotor steekt hierbij door de wagenbak. Door de dieselmotor wordt met behulp van een versnellingsbak en omkeerinrichting een as aangedreven. Voor onderhoud is het mogelijk dat het frame kan zakken en hierbij rust op een hulpas. Dit vergemakkelijkt het onderhoud aanzienlijk.

De motorrijtuigen zijn voorzien van een grote, open afdeling in het interieur. In het interieur is gebruik gemaakt van djatihout voor de zichtbare, blanke panelen. Het paneelwerk is bekleed met . Voor de verlichting wordt gebruik gemaakt van gloeilampen. Deze worden afgeschermd met lichtschermen. De rijtuigen zijn voorzien van verwarmingselementen die onder de banken zijn geplaatst. Deze zijn aangesloten op de leiding. De banken zijn in de langsrichting geplaatst. De banken zijn gevoerd en voorzien van kunstleer. Hier kunnen in totaal 35 reizigers zitten. De balkons bieden ieder vier zitplaatsen. Daarnaast kunnen 12 reizigers staan. In de motorrijtuigen mag niet worden gerookt.

De rijtuigen zijn in het olijfgroen/crème afgeleverd. De rijtuigen hebben zwarte opschriften tussen de ramen zwarte klasseborden met witte cijfers. Onder twee ramen is het rijtuig voorzien van een klasse aanduiding. Tussen de twee middelste ramen is het motorrijtuig aangebracht, evenals boven de cabineramen. De rijtuigen die in 1929 zijn afgeleverd, zijn in het donkergroen afgeleverd, omdat de lichte kleur nogal snel vervuilde. De olijfgroen/crèmekleurige rijtuigen zijn na 1928 ook donkergroen geschilderd. De donkergroene rijtuigen zijn voorzien van witte opschriften tussen de ramen en zwarte klasseborden met witte cijfers. De klasseborden zijn bij alle rijtuigen onder de ramen aangebracht.


Inzet

De eerste 8 motorrijtuigen worden veelal ingezet op de tramlijnen in Zuid-Beveland. De eerste dienstregeling waarin de motorrijtuigen worden ingezet, ingaande op 19 mei 1927, laat een inzet zien op werkdagen van 7 retourritten tussen Goes en Wemeldinge/Wolphaartsdijksche Veer, vier rondritten in beide richtingen op de ringlijn en vier retourritten tussen Goes en Hoedekenskerke. Om deze ritten te kunnen rijden, zijn 6 motorrijtuigen nodig. Een zevende staat voor onderhoud en het achtste motorrijtuig is reserve. Een jaar later wordt de frequentie op werkdagen verhoogd tot 9 retourritten naar Wemeldinge/Wolphaartsdijksche Veer en vijf ritten in beide richtingen op de ringlijn. In 1928 is de concurrentie van de autobus duidelijk te merken en wordt het aantal ritten naar Wemeldinge teruggebracht. De tweede serie motorrijtuigen worden in Noord-Holland ingezet. Zij doen dienst tussen Zaandam en Enkhuizen.

In het begin van de jaren '30 rijden zij ook enkele stoptreinen tussen Goes en Vlissingen. In februari 1932 wordt besloten tot het staken van de treindienst op de tramlijnen in Zuid-Beveland, met uitzondering van het traject tussen Goes en Hoedekenskerke via Nisse. Tussen Goes en Hoedekenskerke rijden 7 tot 8 retourritten per dag. Met het ingaan van de zomerdienstregeling 1933 wordt de motortractie tussen Hoorn en Medemblik vervangen door stoomtreinen. De motorrijtuigen worden vanaf dat moment dienst op de trajecten Hoorn - Venhuizen-Enkhuizen, Alkmaar - Warmenhuizen, Alkmaar - Bergen aan Zee en Alkmaar - Schagen via Schoorl. Met ingang van 7 oktober 1934 worden de motorrijtuigen uit de eerste serie ingezet op nieuwe spoorlijn tussen Gouda en Alphen aan den Rijn. Tegelijkertijd worden tramlijnen tussen Warmenhuizen en Schagen en Alkmaar - Egmond aan zee opgeheven. Door de opheffing wordt op de resterende lijnen de stoomtractie weer ingevoerd. De motorrijtuigen uit Noord-Holland verhuizen daarop naar de lijn Gouda - Alphen aan den Rijn. In december 1934 verhuist een van de motorrijtuigen uit de eerste serie naar Hoorn voor inzet naar Enkhuizen. In 1939 rijden enkele motorrijtuigen weer in de stopdienst tussen Goes en Vlissingen. Als gevolg van het niet beschikbaar zijn van dieselolie, komen de motorrijtuigen aan het eind van 1940 stil te staan.


Onderhoud

De motorrijtuigen OmC 901 - 908 komen na hun aflevering in Goes in onderhoud. De motorrijtuigen OmC 911 - OmC 916 komen in Hoorn in onderhoud. Ingaande de winterdienstregeling 1934 worden een aantal tramlijnen in Noord-Holland gesloten. Hiermee kwam het depot Hoorn te vervallen voor de motorrijtuigen. De motorrijtuigen zijn overgeplaatst naar . In 1936 verhuizen de motorrijtuigen uit Goes naar het depot van Vlissingen. In de zomer van 1940 keren de motorrijtuigen OmC 901, OmC 902 en OmC 911 - OmC 916 terug naar Goes, dat werd heropend. De overplaatsing was het gevolg vanwege de oorlogsomstandigheden, waarbij de havenplaats Vlissingen meer risico liep op aanvallen dan Goes.


Revisie

Bijzondere uitvoeringen

In het voorjaar van 1951 worden de omC 912 en omC 916 verbouwd tot dienstwagens. De omC 912 wordt verbouwd tot sproeiwagen 178162. De omC 916 wordt verbouwd tot manschappenwagen 178161.


Wijzigingen

  • In 192 wordt een van de koppen groen geschilderd en de andere zijde geel om op deze manier de voorkant te benadrukken.
  • In 1929 worden alle motorrijtuigen donkergroen geschilderd.
  • In 1934 wordt de gebruikte benzinemotor van M.A.N. vervangen door een dieselmotor van Frichs Thomassen. De inbouw vindt plaats bij de N.V. Machine en Motorenfabriek v/h Thomassen & Co. in de Steeg.
  • In 1934 wordt de benzinemotor van de motorrijtuigen omC 911 - Omc 916 vervangen door een dieselmotor van Ganz. Deze dieselmotor wordt geleverd door N.V. Gebr. Stork & Co. in Hengelo. Een zevende dieselmotor is geleverd als reserve. Tegelijkertijd zijn de beide langsbanken in het midden van het motorrijtuigen tegenover de motor vervagnen door 4 éénspersoons dwarsbankjes. Door deze verbouwing verminderde het aantal zitplaatsen met twee. Het aantal staanplaatsen nam af met vier stuks.


Ombouw naar motormontagewagen

Als het vervoer van reizigers in het inzetgebied nog verder daalt en enkele spoorlijnen zelfs worden gesloten, wordt besloten om de motorrijtuigen te verbouwen. In 1937 begint de verbouwing van de motorrijtuigen omC 903 - omC 908 tot motormontagewagens voor de aanleg van de bovenleiding. De motorrijtuigen worden daartoe van een stellage op het dak. De motorrijtuigen worden gebruikt voor het onderhoud aan de bovenleiding.

Nummer motormontagewagen Ontstaan uit Ombouw in Aflevering Depot Buiten dienst
157856 omC 905 mei 1938 1938 Gouda 1947
157857 omC 906 9 juni 1938 1938 Arnhem 194
157858 omC 907 23 november 1937 1938 Rotterdam Delftsche Poort 30 april 1948
157859 omC 903 1 maart 1938 1938 's-Hertogenbosch 23 september 1963
157860 omC 904 15 april 1938 1938 Haarlem 27 augustus 1962
157861 omC 908 1 augustus 1938 1939 Haarlem 21 maart 1968


Ombouw sproeitrein

Nadat in 1949 een sproeitrein van de SNCF is gehuurd, besluit de NS om naar dit voorbeeld een eigen sproeitrein samen te stellen. Hiervoor worden de afgevoerde motorwagens OmC 912 en OmC 916 voor gebruikt.


Vernummeringen

De motorrijtuigen worden voor de eerste maal vernummerd als zij worden opgenomen in het nummerschema van het dienstmaterieel na hun verbouwing tot motormontagewagen voor de aanleg van de bovenleiding in 1938. In 1949 worden nogmaals twee motorrijtuigen vernummerd, wanneer zij onderdeel gaan uitmaken van de sproeitrein.


Schadegevallen

  • Op 14 november 1931 botst de omC 902 vlak voor het station van Wemeldinge met een auto. Het motorrijtuig loopt schade op aan de onderzijde en buffers.


Gevolgen van de Tweede Wereldoorlog

  • Op raakt omC 901 beschadigd.
  • Op raakt omC 902 beschadigd.


Bombardementen

  • Op 5 december 1944 wordt Gouda gebombardeerd en vijf dagen later vind er een beschieting plaats. Hierbij raakt bovenleidingsmontage rijtuig 157856 (ex omC 905) beschadigd. Ook de motorrijtuigen omC 1925, omC 1926 en omC 1930 raken beschadigd. In 1947 wordt het motormontagerijtuig 157856 afgevoerd.


Afvoer naar het oosten


  • Motormontagewagen 157857 is in 194 naar het oosten afgevoerd. Na de oorlog bevond het voormalige motorrijtuig zich in de Russische bezettingszone. In 1952 is het motorrijtuig afgevoerd uit het materieelpark van de NS. Het motorrijtuig is ondergebracht bij Bw Ziesar als montagewagen. Het motorrijtuig kreeg het Duitse nummer VT 135 704. Het voormalige motorrijtuig heeft tot 1967 dienst gedaan als montagewagen.
  • Motormontagewagen 157858 is in 194 naar het oosten afgevoerd. Op 8 juli 1947 komt het motorrijtuig weer aan in Nederland en komt naar Hengelo. In afwachting van mogelijk transport naar een werkplaats, blijft het rijtuig hier staan. In april 1948 wordt het rijtuig onderzocht en wordt besloten om dit rijtuig af te voeren gezien de slechte staat. Op 30 april 1948 wordt het motorrijtuig afgevoerd. Op 7 juli 1948 komt het motorrijtuig naar Haarlem.
  • Motormontagewagen 157860 is in 1944 naar het oosten afgevoerd. Het motorrijtuig wordt in 1945 teruggevonden in Oldenburg. Het is zwaar beschadigd, maar kan nog vervoerd worden. Op komt het motorrijtuig aan in Oldenzaal. Op 12 januari 1946 komt het motorrijtuig aan in Haarlem voor herstel van de schade. Op 25 maart 1946 wordt het motorrijtuig afgeleverd.


Afvoer

Als laatste is de bovenleidingmontagewagen 157861 afgevoerd.


Sloop

De voormalige omC 908 is in 1968 gesloopt. Als laatste rijtuig is de voormalige omC 916 in 1974 gesloopt.


Museummaterieel

Van deze serie motorrijtuigen is geen enkel exemplaar bewaard gebleven. Door de SGB (Stoomtrein Goes - Borsele) zijn vanaf 2010 twee replica's gebouwd.


  • Stoomtrein Goes - Borsele (SGB)

In 2010 worden voorbereiding getroffen voor het nabouwen van een motorrijtuig. Bij de Stoomtrein Goes - Borssele (SGB) wordt op basis van een railbus VT 98.2 een replica gebouwd. Deze zal het nummer omC 909 krijgen. Een tweede replica zal in dienst worden gesteld als omC 910. In totaal zijn er 2 motorrijtuigen (VT 798 643 en VT 798 680) en 2 stuurstandrijtuigen (VS 996 770 en VS 996 783) van de Prignitzer Eisenbahn overgenomen. Op 18 februari 2010 arriveren deze in Nederland achter de 203 101 van Shunter. Motorwagen (de 796 680) doet dienst met het nummer omCc 909 in afwachting van de afbouw van de replica. Het motorrijtuig is hiertoe geheel grijs geschilderd met een rode bies. Het stuurstandrijtuig VS 996 770 rijdt samen met de OmCc als CCs 908 en is eveneens grijs geschilderd. De replica's worden gebouwd volgens originele tekeningen. De aandrijflijn is afkomstig van de railbussen. Deze bestaat uit de dieselmotor, een Büssing U10, ZF-versnellingsbak en de omkeerinrichting. De wielassen en het remwerk, inclusief compressor, remkranen en triplekleppen, zijn eveneens afkomstig van de Duitse railbussen. De motorwagens behouden de schijfremmen. Voor de details worden de assen voorzien van een blokkenrem.

omC 909

Als eerste wordt de VT 798 643 aangepakt om verbouwd te worden tot omC. Dit motorrijtuig krijgt het nummer omC 909. De werkzaamheden hiervoor beginnen in 2010. De bestaande opbouw wordt verwijderd en het bestaande onderstel wordt aangepast. Een deel van de buitenzijde van dit frame is verwijderd. Het deel dat behouden blijft, heeft onder andere de ophanging van de dieselmotor. De radiateur van de motor is verplaatst van de voorzijde van het frame naar het midden. De aanpassingen aan het onderstel worden verricht door de Heerema Fabricatie Group in Vlissingen. De opbouw bestaat Z-vormige spanten die op het onderstel staan. Tegen de spanten zijn stalen platen aangebracht, welke aan de buitenzijde aan elkaar zijn geklonken. Op deze manier is het motorrijtuig authentiek opgebouwd. De niet zichtbare delen zijn aan elkaar gelast. Het interieur is geheel nieuw gebouwd. De deuren zijn gebaseerd op de oorspronkelijke klapdeuren. De buffers en aspotten zijn nieuw gemaakt op basis van de oorspronkelijke tekening. De koppen, trekhaak en buffers zijn voorzien van diverse verstevigingen om zo beter bestand te zijn bij eventuele botsingen. Om dat het rijtuig volledig opnieuw is opgebouwd, moest ook de gehele elektrische installatie opnieuw ontworpen en aangelegd worden. In april 2015 is het casco gestraald, voorzien van plamuur om een glad uiterlijk te krijgen en in de juiste kleuren gespoten. In de winter van 2016 wordt het eerste motorrijtuig motorisch beproefd. Vervolgens is er gewerkt aan de inbouw van het eikenhouten interieur. Door de middenkoof in het rijtuig is het koelwatersysteem aangelegd. Dit loopt omhoog naar de voorverwarmer van Webasto en de kachelradiateurs in het rijtuig. Het dak werd aangebracht en bekleed. Op het dak is een buizensysteem als imitatie radiatoren geplaatst. Op 26 augustus 2017 maakt de omC 909 een proefrit op de spoorlijn van de SGB. Op 30 september 2017 en 1 oktober 2017 was het motorrijtuig rijdend te zien tijdens het jaarlijkse dieselweekend van de SGB. Vanwege het ontbreken van een interieur konden er geen reizigers mee. Op 14 april 2018 maakt het motorrijtuig een proefrit vanuit Goes naar Hoedekenskerke. Hier komen nog enkele verbeterpunten naar voren. Op 29 september 2018 maakt het motorrijtuig wederom een proefrit. Op 12 oktober 2018 wordt het motorrijtuig per vrachtwagen van Goes naar Hoorn gebracht. Van 21 oktober tot 28 oktober 2018 is het motorrijtuig te gast bij de SHM in Hoorn ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de SHM. In de zomer van 2020 is de dieselmotor gereviseerd. In augustus 2020 worden proefritten gereden met de vernieuwde aandrijflijn. Vanaf 2022 rijdt de omC 909 samen met de omC 910 de motorwagenritten over het traject van de SGB.

omC 910

Het tweede motorrijtuig dat verbouwd gaat worden, is de VS 996 783. Dit stuurstandrijtuig krijgt het nummer omC 910. De werkzaamheden hiervoor beginnen in 2015. Op 5 februari 2016 wordt het onderstel voor het tweede motorrijtuig overgedragen door de Heerema Fabricatie Group in Vlissingen. Het bestaande onderstel is in de drie maanden daarvoor gebouwd aangepast, gelijk aan het onderstel van de omC 909. Van het tweede motorrijtuig is in 2016 het casco opgebouwd. De opbouw bestaat Z-vormige spanten die op het onderstel staan. Tegen de spanten zijn stalen platen aangebracht, welke aan de buitenzijde aan elkaar zijn geklonken. Op deze manier is het motorrijtuig authentiek opgebouwd. De niet zichtbare delen zijn aan elkaar gelast. Het interieur is geheel nieuw gebouwd. De deuren zijn gebaseerd op de oorspronkelijke klapdeuren. De buffers en aspotten zijn nieuw gemaakt op basis van de oorspronkelijke tekening. De koppen, trekhaak en buffers zijn voorzien van diverse verstevigingen om zo beter bestand te zijn bij eventuele botsingen. Om dat het rijtuig volledig opnieuw is opgebouwd, moest ook de gehele elektrische installatie opnieuw ontworpen en aangelegd worden. Op 24 februari 2017 is het casco naar een extern bedrijf vervoerd om daar gestraald, geplamuurd en geschilderd te worden. In april 2017 keert het casco terug in Goes. De aandrijflijn wordt nog niet meteen ingebouwd, maar het rijtuig is hierop wel voorbereid, zodat het in eerste instantie ingezet zal gaan worden als stuurstandrijtuig. Tijdens het hemelvaartsweekend van 2022 wordt de replica omC 910 voor het eerst ingezet. Het motorrijtuig is echter nog niet voorzien van de aandrijflijn, zodat er in een vaste combinatie met de omC 909 wordt gereden. Op 31 augustus 2022 vindt de officiële presentatie van beide motorrijtuigen plaats. In september 2022 komt de omC 910 in dienst bij de SGB als tweede motorrijtuig. Het rijtuig zal hierbij een vaste combinatie vormen met de omC 909. Na verloop van tijd zal het rijtuig eveneens voorzien gaan worden van een aandrijflijn, zodat het zelfstandig kan rijden.


Afleverdata

Afleverdata
Nummer Afleverdatum In dienst In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie Ter zijde Sloop(rit)
901 30 augustus 1927 30 september 1929 20 november 1929 25 juli 1930 28 augustus 1930 24 maart 1932 21 mei 1932 23 april 1934 21 juni 1934 5 oktober 1938 15 juni 1939 n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. 21 juni 1949
902 14 juni 1927 14 oktober 1929 25 januari 1930 21 juni 1949
903 19 mei 1927 1 april 1931 9 mei 1931
904
905 1947
906 1952 Vermist in WO II
907 30 april 1948
908 1968
Nummer Afleverdatum In dienst In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie In revisie Uit revisie Ter zijde Sloop(rit)
911
912
913
914
915
916 1929 1951 21 maart 1974


Bronnen, Referenties en/of Voetnoten

  • NS-motorrijtuigen omBC en omC. Moderne tractie voor lokaalspoorwegen - M. van Oostrom - Uitgave: Uquilair, Rosmalen, 2007. ISBN 90-71513-60-2
  • De terugkeer van de omC - S. Jansens - Maandblad: Op de Rails, 90e Jaargang - 12-2022 Blz: 610-614 Uitgave: NVBS ISSN: 0030-3321